ЗУУХА I

үйлэ ү. 1) алибаа амитанай шүдэ, амаар үмхэхэ, хазаха (кусать, схватывать зубами): Геологуудай эдеэлжэ садаад байтар, нохойнь ерэжэ, майханаа зуужа, зулгаажа байгаад хусаба (Ц. Номтоев); Ябаһан нохой яһа зууха, хэбтэһэн хүн хээли алдаха (Оньһ. ү.); доодо уралаа зууха доодо уралаа шүдѳѳрѳѳ хабшаха (прикусывать нижнюю губу): Миша нюдѳѳ үзүүрлэн, лейтенант тээшэ хёлойн харамсаараа, доодо уралаа зуужа, юушье хэлэнгүй ерэгшэ ой модон тээшээ алхалшаба (Г.-Д. Дамбаев); зууха нохой гэтэхэ, зуухагүй нохой хусаха (Оньһ. ү.) хара мэхэтэй хүн доохонуур юумэ хэдэг (коварный человек действует истодтишка): Тоhолиг хара нюурынь барагар, елэгэр нюдэниинь шэрүүн болоод, хоро үhѳѳ hанангяар шуухиржа, шүдѳѳ хабираад, – зууха нохой гэтэхэ, зуухагүй нохой хусаха гэлсэдэг, тиимэ мэхэтэйгээр тэрэ золигой намда дүтэлхэдэнь, үнэн бодолынь мэдэнгүй, хардуулан алдаа hэм (Д. Эрдынеев); ◊ хэлээ зууха гэнтэ дуугай болохо, анираа хаташаха (≈ прикусить язык, внезапно оборвать речь): Иимэшүү «бүлхи» залгихадаа, Большаков гансата хэлээ зуужа, юушье харюусабагүй, юрэл гэрэлтэй хүхэ нюдэеэ халта аниилган, зосоогоо үнѳѳхил енгүүтэйхэнээр һанаадхиба (Б. Мунгонов); 2) шүдѳѳрѳѳ баряад байха (держать в зубах): Булад тэрэ бѳѳрыень гараараа абаад, амандаа зуужа, хутагаар отолон эдинэ (Д. Батожабай); гааһа зууха гааһа аманһаа гаргангүй байха (держать во рту трубку): Гааһаар татадаг хүн хамартаа тамхи хэбэл, яашье сэдьхэлээ ханадаггүй, заабол гааһаа зуужа амардаг юм (Д. Батожабай); ◊ зууhанаа алдахагүй олоһон ашаг алдахагүйн тула аһан шадалаараа оролдохо (не упускать своего): Тэрэ зориhондоо хүрэдэг, зууhанаа табидаггүй хүн юм гэжэ нютагаархиниинь лаб мэдэдэг юм даа (В. Сыренов); шииг зууха шиигтэхэ, шииг абаха, шииг нойто орохо (сыреть): Тэндэ намаа зулгаан хаяхадань, шииг зууһан хара хѳѳ гаража ерэбэ (А. Шадаев); 3) хабшаха, хам хааха (сжимать, смыкать): Үбгэжѳѳл шүдэгүй мүйлэеэ зуужа, шэнгэн һахалаа хүдэлгэн, барбагар томо гараараа үзүүрһээнь үргэлсэн байтараа, тэрэнээ алдан унашаба (Ц.-Ж. Жимбиев); шүдѳѳ (гү, али шүдэ амаа) зууха шүдѳѳ шангаар хабшаха (стискивать зубы): Саашадаа фашистнуудые сохиходоо айхые мэдэхээ болижо, шүдѳѳ зуужа орохол (Б. Шойдоков); Иимэ хэрүүлэй улам бүри һүжэрхэ байһанда зүрхэ алдаһан Нима арбан шүдэ хам зуужа, абяа аниргүй һууба (Г. Дашабылов); жабжаараа зууха аманай углууда хабшаха (зажимать уголком губ): Дугардаан хармаанһаа папирос гаргажа, аманайнгаа үрѳѳһэн жабжада зууһан бэеэрээ носообо (Ц.-Ж. Жимбиев).