ЗУД I

юум. н. 1) саһанай ехээр орожо, малай бэлшээриин саһа мүльһэндэ булагдажа, бэлшээригүй болохо үе (дзут, гололедица, бескормица от гололедицы): Зуд гээшэ зуун жэл соогоо нэгэ хоёр дахин тохёолдоо юм бэзэ, теэд тэрэнэй болоһониинь мартагдахагүй (Ц.-Ж. Жимбиев); Зуд болоходо нохой таргалха, зоболон болоходо лама таргалха (Оньһ. ү.); зуд туранха газарай мүльһѳѳр хушагдахада, адуу малай эдихэ юумэ оложо ядаад, олоороо туранхалдаг, үхэдэг саг (гололедица, массовый падёж скота из-за гололедицы): Эрэшүүл хамтархадаа, гааһанһаа гашуун утаа бааюулжа һуугаад, ган гасуур, зуд туранха, унал боомо тухай болон хэнэй хэндэ юу үритэйе, хэнэй хэнтэй үһѳѳтэйе, хэнэй хүбүүнэй ажалша бэрхэ, хэнэй хүбүүнэй холхи мэхэшые хѳѳрэлдэдэг (Ч. Цыдендамбаев); зуд болохо байгаалиин байдалһаа дулдыдажа, малай эдихэ хоолгүй болохо (наступать – о дзуте); зуд зоболон адуу малай эдихэ юумэ оложо ядаад, олоороо туранхалдаг, үхэдэг саг (бескормица от гололедицы): Зуд зоболонгой болоходо муунь муудаа туһалха гэдэг үнэн байба (Ц. Шагжин); сагаан зуд саһанай ехээр ороод, малай эдихэ хагда олохо аргагүй болоод, муураха, туранхалха, үхэхэ гайтай саг (белый дзут); хара зуд зундаа ган гасуурай болоходо, мал адууһанай эдихэ хоолгүй боложо, олоороо туража үхэдэг саг (чёрный дзут): Хара зудай хадараад ерэһэн хабар байгаа, / Улаан зудай урьяад ерэһэн нажар байгаа, / Хаа хаагуур ханхайлдаһан малай хохимой / Халсаршаһан хада майлаар бэлшээ бэлэй (Д. Улзытуев); улаан зуд зундаа бороо оронгүй, ногоон шатан һалажа, мал адууһанай үхэдэг саг (красный дзут); түмэр зуд намар үбэлэй уулзадхада бороо ехээр орожо, хүйтэрхэдэнь, газар мүльһѳѳр хушагдажа, малай ногоондо хүрэжэ эдихэнь бэрхэтэй саг (железный или ледяной дзут); туруунай зуд монг. олон малай нэгэ газарта сугларһанһаа боложо, үбһэ ногооной үндэһѳѳрѳѳ абтажа, эдихэ хоолгүй бололго (копытный дзут); ◊ зудаа татаха барг. тулгардаха, газардаха, бэрхэтэй байдалда орохо (находиться в трудном положении); 2) бѳѳ зүүнэй харша тэнгэринэрэй эльгээһэн гай, зоболон (бедствие, насылаемое людям враждебными восточными тэнгриями); ○ ган гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.