ЗЭРГЭ

1. юум. н. 1) жэрыһэн гү, али һубарилдаһан юумэнүүд, жагсаал (ряд, шеренга): Тоогүй олон хүнүүдэй могилануудай дундуур ябажа, Доржо үшѳѳ нэгэ удаа тойрожо, хэдэн зэргэнүүдые ото ходо гарана (Ч. Цыдендамбаев); – Зүб, зүб, зэргээрээ очередьто зогсохо гэһэн захиралта бии (Ж. Тумунов); түрүү зэргэдэ а) эгээ урда (в первом ряду): Тэдэнэй дунда Бадан Тураахиин түхэреэн хээтэй хүхэ торгон тэрлиг үмдэнхэй түрүү зэргэдэ һууна (Б. Санжин, Б. Дандарон); б) манлайда, эрхим хүнүүдэй тоодо (в авангарде): Зүгѳѳр эдэ хоёр хэһэн ажалдаа шударгы бэрхэ, хододоол түрүү зэргэдэ ябадаг юм (С. Цырендоржиев); адагуудай зэргэдэ эгээ һүүлдэ (в последних рядах): Адагуудай зэргэдэ аймагнай ябана бэшэ гүб даа (Д. Эрдынеев); ◊ хүнэй зэргэ (хүн) болохо хүнүүдһээ дутуу бэшэ болохо (выйти в люди): Мүнѳѳшье энэ гай тодхорһоо хобхоржо, хүнэй зэргэ болохо, үхэр мал үдхэхэ байхабди (Д. Эрдынеев); Харин ши, Жаргал, хүнэй зэргэ хүн болоод, жаргалтай тэнюун ябаа һаа, нэгэтэ намдаа ерэжэ хѳѳрэнэ аабзаш даа (Б. Мунгонов); 2) шата, түрэл, янза, аймаг, байдал, ушар байдал (уровень, сорт, разряд, положение): Ядуу зѳѳри шадалай зэргэтэй бүлэнүүдтэ гүрэнэй туһаламжа үгтэдэг; Эгээн иимэ зэргын үрѳѳр таряа тариха хэрэгтэй; зэргэ зэргын ондо ондоо, элдэб (различный, разнообразный): Манай тосхоной дэлгүүртэ зэргэ зэргын эд бараан худалдадаг болонхой; энэ зэргэ иимэрхүү (подобный): Нинын толгойдо энэ зэргэ олон янзын, энэ зэргэ харша юумэнүүд нэгэтэшье хаби хүрсэлдэн байгаагүй юм (Ч. Цыдендамбаев); 3) хэмжээн, хирэ, тоо, ехэ бага (размер, величина, количество, число): Тиигээд артель болоһонһоо хойшо ажал хүдэлмэринь жэшээгүй эмхитэй боложо, хүн бүхэн хэһэнэйнгээ зэргээр абаха болоо (Ц. Дон); Хүн зоной сугларһанай зэргээр зѳѳхэйгѳѳ шанадаг (М. Осодоев); шадаха зэргээрээ шадалаараа, шадахыса (по мере возможности): Таанадта шадаха зэргээрээ туhалангүй яахабиб (Г.-Д. Дамбаев); хэр зэргэ ямар хэмжээтэй, хирэтэй, шанартай (насколько, как): – Хэр зэргэ байна гээшэбта, Архип баабай? (Ч. Цыдендамбаев); бага зэргэ а) ехээр бэшэ, олоор бэшэ (в небольшом количестве): Эгэшынгээ гэрэй ажал хэлсэжэ, бага зэргэ эдеэ хоол абаад, автобусоор Галтай ошолсобоб (Д. Доржиева); б) халта, шүүд, хаа-яа (немного, слегка, несколько, изредка): Һарьдагуудһаа бага зэргэ һэрюу татан һэлгеэлһэн үдэшын саг эхилээ (Д.-Д. Дугаров); 4) нэрэ зэргэ, алдар соло, хэргэм, тушаал (степень, звание, чин, ранг, титул): Тиихэдэ ханын хажуугаар һубарин һуугааша офицернүүдэй зэргэнь ойлгогдоногүй (Ж. Тумунов); Сагаан Дара эхын хубилгаан Дондогдулма эзэн хаанай хатан нэрэ зүүжэ, гүрэнэй «дээдэ дангина» зэргэдэ хүртэхэ болоно бшуу (С. Норжимаев); зэргэ тушаал албанай шата дээрэ эзэлһэн һуури (пост, должность): Теэд нилээд олохон басагадай түрэлхид хүрьгэн болохо хүбүүдэйнгээ гоё нюдыень, ухаан бодолыень, хүсэ зоригыень харадаг бэшэ, харин уг изагуурыень, эхэ эсэгынь эзэлжэ байһан зэргэ тушаал, баян үгытэйень харалсахал байха (Ч. Цыдендамбаев); зэргэ ямба онсо эрхэ, эрхэ ямба (привилегии): Тэдэнэр, баһал хэмнай хэнээ иланаб гээд, абали эдилгын, зэргэ ямбын түлѳѳ наншалдадаг (Ч. Цыдендамбаев); сэрэгэй зэргэ сэрэгэй шатада эзэлһэн һуури (воинское звание): – Теэд, Заяата, мүр дээрэхи томо мүшэдыеш тооложо, сэрэгэйш зэргые нэрлэжэ бирахагүй байһандаа үнэнһѳѳ эшэнэм (З. Гомбожабай); зэргын тэмдэг сэрэг. ямар нэрэ зэргэтэйб, ямар зэбсэгтэ хүсэнэйб гэжэ харуулдаг сэрэгшэдэй хубсаһан дээрэ зүүдэг тэмдэгүүд, жэшээнь погон (знаки различия); эрдэмтын зэргэ эрдэм шэнжэлэлгын тодорхой хэмжээнэй бүтээл зохёоһоной тулада үгтэдэг эрдэмэй соло (учёная степень): Манай гүрэндэ хоёр эрдэмтын зэргэ олгогдодог: кандидат ба доктор; 5) хамта олон, нэгэ ажалтай бүлэг (ряды, коллектив): Партизан отрядай зэргэдэ ороходоо, миин лэ лейтенант гээд хэлэһэн байгааб (Б. Шойдоков); армиин зэргэ армиин хамта олон (ряды армии): Мүнѳѳдэр тэрэнэй хүлеэжэ байһан офицерскэ состав ерэжэ, дивизи һаяын үдэрнүүдтэ дайшалхы хүсэн боложо, дайлалдажа байгаа армиин зэргэдэ орожо шадаха байгаа (Ж. Тумунов); 6) будд. хүтэлбэри, заабари (руководство): «Ехэ боди мүрэй зэргэ» гэдэг Богдо Зонховын зохёол ехэ гүнзэгы удхатай юм; ○ нэрэ, тушаал, шадал гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. наречи 1) зурууд зуруудаар, шугамаар, бэе бэедээ дүтэхэнѳѳр (в ряд, рядами): Тэрэ үдэр станци дээрэ заха үзүүргүй олон сэрэг жагсажа, эндэхи сэрэгэй губернатор хажуудаа һүрэг олон ноёдтойгоор баһал зэргэ жагсан угтажа байба (Х. Намсараев); зэргэ алхаха бэе бэедээ дүтэхэнѳѳр алхаха (шагать рядами); 2) нэгэ доро, нэгэ сагта, адли (одновременно, синхронно): Матрёна Ивановна Фёдор хоёр үрдилдэн байжа, тэрэ бэшэгээ хоюулан зэргэ саашань уншанад (Х. Намсараев); зэб зэргэ нэгэ доро, адли (одновременно, синхронно): Тиихэдээ тэдэнэр дундаа хэлсээтэй юумэдэл, бэе бэеынгээ нэрые зэб зэргэ хэлэбэ (Ч. Цыдендамбаев); тиихэтэйнь зэргэ гансата, тэрэ бэеэрээ (сразу же): Тиихэтэйнь зэргэ алаг зээрдэ урагшаа һуга харайжа, урдань ябаһан гүйгѳѳшэдые ахижа захалба (М. Осодоев); 3) адли, тэнсүү (наравне, в равной степени): Сэсэгхэн ород буряад хоёр хэлые зэргэ мэдэнэ (Ч. Цыдендамбаев); нэгэн зэргэ адли, тэнсүү (наравне): Үсѳѳхэн тоото арадай ехээр хүгжѳѳгүй шадал багатай хэлэн ород мэтэ иимэ түгэс хүсэтэ хэлэнтэй нэгэн зэргэ хүгжэжэ шадахагүй, тэрэнэй түрилтые гансаараа тэсэн тогтоожо бирахагүй, заатагүй түригдэхэ (Л. Шагдаров); 3. дахуул ү. 1) хоёр юумэ сасуудхахада юумэнэй хэмжээ, тоо, шанар г.м. тэмдэглэдэг (с, величиной с, по): Зосоошни нэгэ хюмһанайшье харын зэргэ хүнэй сэдьхэлдэл адли юумын бии юм һаа, минии асуудалда харюуса (Ц. Шагжин); Хүн бүхэнһѳѳ тэрээнэй шадабариинь зэргээр, хүн бүхэндэ тэрээнэй хэрэглэхынь зэргээр; 2) мэтэр байсар, мэтэр зуура, мэтэр гэһэн бэеэрээ, болоһоорнь (сразу, как только): Тэрэнэй хүрзэнүүдые асархатайнь зэргэ Барга-Няма Дармажаб хоёр хамсыгаа шамаад, хурдан шамдуунаар ажаллажа оробод (Б. Мунгонов); 4. гэхэ мэтэ, энэ тэрэ юумэн (и тому подобное, и прочее): Һаланшагаар аад, томо тодоор бэшэһэн үйлэдбэриингѳѳ шэнэ түсэб, ажалайнгаа нормо, табель зэргые Должон ханадаа няаба (Ц. Дон); гэхэ зэргэ гэхэ мэтэ, энэ тэрэ юумэн (и прочее, и тому подобное): Санжа, Балжама, Халзан, Янжама гэхэ зэргын Гомбын һайн таниха нэрэнүүдые дурдана (Ц. Дон).