ЗАЯА(Н)

(Н) юум. н. 1) ухаан бодолһоо дулдыдахагүй хүнэй ушар байдалай тохёолдол (судьба): Тиигээд байхадаа би ѳѳрѳѳ / Түмэр буладтал болошоод, / Түби дэлхэйтэеэ хѳѳрэлдѳѳд, / Тэмсэжэ орохо һэм заяантаяа (С. Ангабаев); Хэрбээ хэтымни нүхэр һааш, / Ондоо заяан намда хэрэггүй (Д.-Д. Дугаров); заяагаа ниилүүлхэ нэгэдэхэ, хамта байха (объединяться, соединять свои судьбы): Һайхан сэдьхэлтэй / Ород хүнтэй / Ололсон уулзаад, / Заяагаа ниилүүлэн, / Замаа нэгэдүүлэн, / Ханинарай ёһоор / Хамтаржа болоо! (Ш. Нимбуев); 2) ерээдүй, наhанай ябаса (будущее, доля): Нэгэдэхеэр, басаган хүнэй заяан харида, тиимэһээ зол жаргалаа тэндээл эдлэхэ гэжэ һанаа (М. Осодоев); заяан түрэлдѳѳшье (гү, али наhандаашье) хэзээшье, хэдыдэшье (никогда): Би һаа заяан түрэлдѳѳшье шофёр боложо шадахагүй һэм даа (Ц.-Ж. Жимбиев); амар заяан амгалан байдал (покой): Саб сагаан шэнэ саһан дээрэхи ангай мүрнүүд зүүдэндэнь үзэгдэжэ, амар заяаень үзүүлнэгүй (А. Ангархаев); 3) будд. хүнэй хуби, шоро, үйлэ, хойто түрэл (судьба, рок, предопределение, перерождение): «Гурбан муу заяан» гээшэ нүгэл ехээр үйлэдэһэн ушарһаа шэнэ түрэлдѳѳ тамада унахые, бэрид болохые, адагуусан түрэл олохые хэлэнэ; – Эгээл зүб бодонот, бурханай шабинар бидэ абарагша багшынгаа һургаал сахижа ябаа хадаа гурбан муу заяанда хэзээшье унахагүйбди (Б. Санжин, Б. Дандарон); 4) бѳѳ һахюуһан, харгалзалагша (дух-покровитель): Заяануудайнгаа нэрые буруу нэрлэдэг, яажа тайлга тахидагыешье һанахаяа болишоо юм (Ч. Цыдендамбаев); hайн заяан хүниие үмѳѳрдэг hахюуhан (добрые духи, покровительствующие людям): Һайн заяан тэхэрихэ – Ойхон ноён мандаа туһалха! (Б. Санжин, Б. Дандарон); муу заяан хүндэ харша hахюуhан (плохие, враждебные людям духи): – Муу заяануудай ахалагша Эрлиг хаанай гомдолой хэр зэргэ үнэн байһыень Эсэгэ Малаан тэнгэри шалгаха гэжэ бодобо (Ч. Цыдендамбаев); ○ жаргал, зол, үйлэ, ухаан, хуби, hанаан, hүлдэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.