ЗАСАГ

1. юум. н. 1) улсын байгуулалтын захиржа ударидадаг хэлбэри, ямар нэгэ юумэндэ зонхилхо, мэдэлдээ оруулха эрхэ ба арга боломжо (власть): Үхэхэ туйлдаа хүрѳѳд ябатарынь шэнэ засаг тогтожо, хүбүүнэй хуби заяан тад ондоо харгыда ороо бэлэй (С. Цырендоржиев); зүблэлтэ (гү, али совет) засаг СССР-ые бүрилдүүлһэн Росси болон бусад 14 республиканууд дотор 1917–1918 онһоо 1991 он хүрэтэр тогтоһон засаг (советская власть): Зүблэлтэ засагта һайн дураараа бэеэ тушаагаад, зэмэеэ хуулитаар амсабал, һэшхэлтнай тэгшэ, амитан зоной дунда амиды мэндэ ябаха заяатайшье байжа болохот (С. Цырендоржиев); Совет засаг тогтоо гэжэ ши мэдэхэ хүн гүш, али үгы гүш гэжэ ярд гэбэб (С. Ангабаев); хаанта засаг хаанай гансаараа мэдэн захирха засаг (самодержавие): Иимэ дээрэһээ хаанта засаг ута наһагүй болон үмхиржэ, унаха болихын забһарта байгаа һэн (Х. Намсараев); нютагай засаг орон нютагай захиргаан (местная власть): Нютагай засаг, арга боломжо гар соошни байха ха юм! (Д. Эрдынеев); хэмжээгүй (гү, али хизааргүй) эрхэтэ засаг ямаршье хуули эрхээр хизаарлагдаагүй засаг (абсолютизм); даранхылха засаг дарлан захирха засаг (диктатура); засаг баригша а) улас түрые толгойлогшо, захирагша (правитель): Чингис хаанай болон тэрэнэй һүүлдэхи засаг баригшадай захиргаанай, экономическа, сэрэгэй реформонуудые үндэрѳѳр сэгнэхэ зуураа удха шанарыень дээрэ үргэнэ (Ш.-Ж. Чимитдоржиев); б) захиргаанай түлѳѳлэгшэ, бүрин эрхэтэ нюур (представитель власти): Засаг баригшадай эльгээлсэһэн хүн эндэхи нэгэ айлда хоножо байгаа (А. Ангархаев); засагаа алдаха захирха эрхэгүй, аргагүй болохо (терять власть): Хитад гүрэнэй түүхэдэ сэрэгээр булигдажа, засагаа алдаһан хаашуулай олонхинь боожо үхэдэг заншалтай байгаа бшуу (Д. Батожабай); засагай зургаан захиргаанай эмхи (орган власти): Саарһан дээрэ хэлсээн тухайгаа бэшэхэ гэхэдэ, ямаршье сүүд гү, али засагай зургаан тэрэ саарһаар дүүргэгдээгүй юумые хүсэндэнь оруулхаб? (Ц. Цырендоржиев); эдэй засаг үйлэдбэрилхэ хүсэнэй хүгжэлэй мүнѳѳ үеын шатада тохиржо байгаа үйлэдбэрилгын арга (экономика): Буряадай эдэй засагай яаманай мэргэжэлтэд ажалай кадрнуудые бэлдэхэ талаар уридшалагдаһан түсэб баталан абаха зорилготой (Д. Дондокова); 2) захиргаанай дээдэ газар (правительство); засаг түрэ захиргаанай, засагай газар, захирха ударидаха эрхэ (правительство, власть): Тиимэ хадань таанарта хэдэн үгэ дуугарха гэжэ һананаб: мүнѳѳ тогтоод байһан саг зуурын засаг түрэ хадаа хүрэнгэтэнэй засаг түрэ гээшэ (Х. Намсараев); засаг захиргаан захирха зургаан (администрация): Арад олониитэ хадаа засаг захиргаанай урда шанга эрилтэ табижа, хуулита тогтоол абхуулаа бэлэй (Ш.-Ж. Чимитдоржиев); 3) түүх. албата арадые эзэрхэһэн захирагша (владетельный князь, правитель феодального удела (хошуна) в Монголии); засаг лама будд. дасанай ажахы даагшын туһалагша лама (помощник ведающего монастырским хозяйством); 3) хуули, журам (закон, правила); ○ хуули гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.