ЗҮҮН I

1. тэмд. н. 1) дүрбэн зүгэй нэгэн болохо, баруун зүгэй эгсэ нүгѳѳдэ таладахи, наран мандаха зүгтэ оршодог (восточный): Аяар зүүн зүгтэ уняартан хүхэрэгшэ аласай шэлэнүүд Тогоошын хүсэл һанаае гунигай манан соо үлгыдэнэ (Д.-Д. Дугаров); зүүн урда нара гараха зүгһѳѳ жаахан урда (юго-восточный): Зүүн урда зүгһѳѳ харанхы огторгойн хаяада Үүрэй солбон сасарма сагаан гэрэлээр ялалзан дэгдэжэ, үүр сайха дүтэлбэ ха (Б. Мунгонов); зүүн хойто нара гараха зүгһѳѳ жаахан хойно (северо-западный): Бѳѳ үдэр бүри тэнгэриин зүүн хойто зүг уруу алдангүй шэртэжэ, баглагар хара үүлэдэй гарахагүйдэ сухалдадаг һэн (М. Осодоев); уһанай зүүн бэе урда зүг тээшэ урдаһан голой зүүн бэе болоно, харин хойто зүг руу урдаһан голой баруун бэе болохо (восточная сторона реки): Сэлэнгэ мүрэнэй зүүн бэедэ; Зүүн хүреэн Улаанбаатар хотын зүүн хубиин нэрэ (Дзун-хуре, название восточной части Улан-Батора); зүүн һалхин а) нара гараха зүгhѳѳ үлеэhэн hалхин (восточный ветер): Зүүн һалхин боложо, намаглиг шабартай баруун эрьедэ тулгаха гү? (Б. Мунгонов); б) байг.-худ. Баргажан гэдэг зүүн зүгһѳѳ үлеэһэн шанга һалхин, Байгал далайн дунда хубидань үлеэдэг (ветер Баргузин); ◊ зүүн боори ошохо үхэхэ, наһа бараха (отправляться на тот свет, умирать): Мүнѳѳ болотор урданайхяараа бодомжолно гүбта. Теэд яахаб, хэрзэгы шэрүүн абари зантнай араг яһантайгаа суг зүүн бооридо ошолсоно бэзэ (М. Осодоев); зүүн бооридо абаашаха хүдѳѳлүүлхэ, хүдѳѳ табиха (хоронить): Хоёр-гурба хоноһон хойно хээр морииень няастагар буряад шаргада хүллѳѳд, мүнхэрһэн бэеыень зүүн бооридо абаашажа, хүдѳѳ табиба (М. Осодоев); 2) хүнэй бэеын зүрхэнэй талаһаань (левый): Зүүн хасартаа хоёр мэнгэтэй мүнѳѳхи Елизавета басага Доржо обёорно (Ч. Цыдендамбаев); зүүн гар hалгай гар (левая рука): Дариима уриханаар энеэбхилhээр, зүүн гараа ара нюргандаа баринхай юумэ Хорлодо дүтэлбэ (Г.-Д. Дамбаев); зүүн талаар (гү, али хажуугаар), зүүн гар талаар баруун талын эсэргүү зүгтэ (по левую сторону): Хамаг зүүдхэлээ зүүһэн, аһан һайн гоёлой хубсаһа үмдэһэн эхэнэрнүүд хаалгын зүүн талаар зогсоно (Б. Санжин, Б. Дандарон); Ехэнхидээ тэрэнэй нюдэн дүхэригэй зүүн хажуугаар һууһан баяшуулай тарган һамгад тээшэ шэртэнэ (Д. Батожабай); Хилмэн Хушуунай хада хабсагайнууд зүүн гар талаар халта гээгдэбэ (С. Доржиев); 2. юум. н. баруун зүгэй эгсэ нүгѳѳдэ тала, наран мандаха зүг (восток): Тойроод үргэлжэ таряалан, түхэреэн нуурай зүүн тээ тэдэнэй байрлаһан добо дээрэһээ Сагаан нуурай тосхон харагдадаг байгаа (Д.-Д. Дугаров).