ОНЬҺО(Н)

(н) 1. юум. н. 1) суургын зосоохи нээгдэхэ хаагдаха түхеэрэлгэ; ямар нэгэн юумэ хүдэлгэхэ хэрэгсэл, тэбхэ (защёлка, задвижка; сторожок у ловушки): Залма Мүнхэ хоёрой түмэр тушаануудай оньһонуудые мулталаад, тэдэниие хүтэлэн гаргажа, һѳѳгүүд тээшэ ошожо үрдибэ (Б. Санжин, Б. Дандарон); буугай оньһон буугай замаг, шэбхэ (затвор ружья): – Ши, нохойн һүүл, амиды үлэхэ ёһогүйш, – гэжэ Кошкин хоолойгоо шэшэрүүлэн дуугараад, хургаяа буугайнгаа оньһондо дүтэлүүлбэ (Д.-Д. Дугаров); 2) юумэ хүдэлгэхэ, ябуулха элдэб түхеэрэлгэ, механизм (прибор, внутренний механизм): Энэмнай хадаа Лондон дээрэ байгаа зоной ами наһанай болзор үдэр һүнигүй тооложо байдаг хоёр алда тухай гуулин стрелкэтэй асари томо часын оньһон гээшэ (Д. Батожабай); оньһон хэрэгсэл юумэ хүдэлгэхэ, ябуулха элдэб түхеэрэлгэнүүд (техника): гэрэй оньһон хэрэгсэл; үргэдэг оньһон (түмэр) хүндэ юумэ хүшэжэ хүдэлгэхэ хэрэгсэл, дамхараат (домкрат): Хойто голоо үргэжэ, мѳѳрѳѳ абаһан бэеэрээ, үргэдэг оньһон түмэрѳѳ абажа, машинынгаа урда гол доро тодхожо, нэгэ хажууень дүндылгэбэ (З. Гомбожабай); 3) шэлж. арга, шадабари (средство, приём); оньһон арга юумэ бүтээхэ эрхэ нүхэсэл, боломжо (приём, метод): Энэ бэлигээ улам наридхан, хүндэ ажалые хүнгэдхэмѳѳр оньһон арга зохёон ажаллаха, түрүү һайн арга хэрэглэжэ шадаха гээшэ амархан бэшэ (Д.-Д. Дугаров); 2. тэмд. н. орёо, ойлгоходо бэрхэтэй, таагдашагүй (сложный, искусный): Тиимэ хадань ѳѳһэдынгѳѳ хүбүүд, басагадта туһалха гээшэтнай тон зүб, зүгѳѳр айхабтар мэргэн арга, айхабтар оньһон түлхюур мэдэхэ хэрэгтэй (Х. Намсараев); оньһон орёо тойруу, ойлгоходо хэсүү, бэрхэтэй (сложный, непонятный): …Очир тайжа харюу үгэхэ зуураа «Хайшан гэжэ засагаа абаха ёһотойб?» гэһэн асуудалда тогтожо, зүгѳѳргүй оньһон орёо үгэнүүдые хэлэбэ (Д. Батожабай); оньһон үгэ сэсэн үгэ, хошоо үгэ (пословица): Арадай ажабайдалһаа дулдыдан, үсѳѳхэн үгэнүүдээр һургаал заабари болгогдон зохёогдоһон тусхай хэмжээнэй аман зохёол оньһон үгэнүүд гэгдэнэ (Д. Жапова).