ОЛОХО

үйлэ ү. 1) үгы юумэ бии болгохо, үгы болоһон юумэ элирүүлхэ, бэдэржэ байһан юумэ элирүүлхэ, бэдэржэ байһан юумэнтэй һанамсаргүй тохёохо, ушарха (в результате поисков находить, обнаруживать, отыскивать): Ядаһан лама саг зуура ухаалдин, хурса эритэй хоёр шулуу тэмтэржэ олоһон бэеэрээ, хүзүүнэйнгээ ооһор низар хабиран, хюрѳѳдэжэ захалба бшуу (Д. Батожабай); арай гэжэ олохо бэдэржэ-бэдэржэ тохёохо (с большим трудом, насилу находить): Тиигээд харанхы соо комодой һугалга арай гэжэ олоод, досоонь ёһын тэдысэ юушьеб бэдэрсэгээбэб (А. Жамбалдоржиев); мүр олохо үнэр абаха (нападать на след): Насагай мүр олохоёо болиhон нохойнууд намаг уруу хараад, хоротойгоор хусалдан, эрье дээгүүр урагша хойшоо гүйлдэнэд (Г.-Д. Дамбаев); сүлѳѳ олохо заб гаргаха, туха гаргаха (выбрать, найти время): Ѳѳрѳѳ ажалтай аад, сүлѳѳ оложо, алгадгүй ерэдэг байһандаш һайн даа (З. Гомбожабай); һамбаа (гү, али забда) олохо нэгэ заб ашаглаха, һамбаашалха (улучить момент): Урмашаһан Петя нэгэ һамбаа оложо, Ринчинэй нюдэнэй хоорондо буулгажархиба (С. Цырендоржиев); Тиигэжэ нэгэ забда олоод, нохойень үбсүүндээ хашан бажуужа, таһа татаад, хоёр тээшэнь хаяжархиба (С. Доржиев); арга олохо хүндэ байдалһаа гараха мүр һанаха (находить выход, средство): Машинынгаа ябадагшьегүй һаань, тэдэшни нэгэ арга олохо байха (Б. Мунгонов); шалтаг олохо бэеэ шалтаха, ушар шалтагаантайб гээд юумэнһээ зайлаха (находить предлог, отговариваться): Нэгэ шалтаг оложо, эндэһээ ябаа һаа дээрэ гэжэ Доржо һанана (Ч. Цыдендамбаев); зол хубияа олохо аза жаргалтай болохо, зол жаргалаа эдлэхэ (находить своё счастье): Хэрбээ һанал сэдьхэлэйнгээ арюун һаань, таанад хэзээ нэгэтэ зол хубияа олохо байхат, заатагүй олохот (К. Цыденов); үхэлѳѳ олохо үхэхэ, хосорхо (находить свою смерть): Иигэжэл хүн морин хоёр хамта үхэлѳѳ олоһон юм (Ц. Шагжин); тэнсүүриеэ олохо тогтууритай болохо (находить равновесие): Тэрэ хамаг хүсѳѳрѳѳ хүлѳѳ сүлѳѳлбэшье, тэнсүүриеэ олохын забгүйгѳѳр Тогоошодо дэгээдүүлэн, тад гэдэргээ хүльбэршэбэ (Д.-Д. Дугаров); үгэеэ оложо ядаха юушье хэлэхэеэ мэдэхэгүй (быть не в состоянии подобрать слова): Тэрэ хүбүүн хэлэхэ үгэеэ оложо ядан, үргэеэ эмэрэсэгээгээд, Лодонhоо нюдэеэ далтируулан, иишэ тиишээ хараашална (Г.-Д. Дамбаев); яахашье аргаяа (гү, али мүрѳѳ) оложо ядаха эшэһэндээ гү, али аягүйрхэжэ яахаяашье, юушье хэхэеэ мэдэхэгүй (не знать, куда себя деть): Мила тон ехээр аягүйрхэжэ, яахашье аргаяа оложо ядахадаа, толгойгоо эльбэсэгээнэ (Ц. Шагжин); Бишыхан үхибүүнэй ербэдэһэншүү, зүрхѳѳ хѳѳрэн бахардажа, Намжал яахашье мүрѳѳ оложо ядаба (К. Цыденов); түрэлѳѳ олохо һайн түрэлдэ түрэхэ (переродиться): Минии уһа нюдэн болоходо, бү орило, нүгэл шэбэл, һүнэһэ һүшэнь тѳѳрихэ, түрэлѳѳ олохогүй гэжа хорёо бэлэй (Ц.-Д. Хамаев); 2) һанамсаргүй, гэнтэ хараха, анжарха, ойнторхо (обнаружить, увидеть, заметить): Ойһоо тэдэ бусахадаа, зуһаланда гараһан малай үбэлжѳѳндэ туража үхэхэеэ байһан алагхан гүлгэ оложо, гэртээ абаашаа һэн (Д.-Д. Дугаров); харгы дээрэһээ олохо ябууд дунда гэнтэ ямар нэгэ юумэ хараха (находить на дороге): Ябууд машинын Ганзарые харгы дээрэһээ оложо, аймагай больницада абаашаагүй һаа, юун болохо байһынь хэлээдшье яахамнайб (З. Гомбожабай); 3) ямар нэгэ юумэтэй болохо, эзэмшэхэ (приобретать, получать, добывать): Нүгѳѳдэ заримадынь олоһон эрдэмээ арад зондоо зорюулжа, арадайнгаа байдалые һайжаруулхаяа оролдон тэмсэдэг (Ч. Цыдендамбаев); эмхи гуримаа олохо гуримшаха, журамшаха, журамтай болохо (упорядочиваться, налаживаться): Һаруул таһалгатай гэрээ ѳѳрѳѳ ялайтар угаажа, хамаг юумэнэй эмхи гуримаа олоһон хойно библиотекэеэ нээбэ (Ц.-Д. Хамаев); эрхэ олохо эрхэтэй болохо (добиваться права): Тиигэбэшье, тэрэ хүсэл зоригоо мохоогүй, самолёдто дахяад hyyxa эрхэ оложо шадаа (В. Намсараев); 4) ажал хэжэ олзотой болохо, ажалаараа мүнгэ абаха (зарабатывать): Абамнай дархалжа, бага сага олоһон юумэеэ гамнадаггүй, Гамаа бидэ хоёрто юу хээ абажа үгэдэг байгаал даа (Ц. Дон); эдихэ хоолоо олохо ажалаар эдихэ ууха юумэндэ хүрэхэ мүнгэтэй болохо (зарабатывать на хлеб): Галдан, ажал хээ боложо, ядахын сагта, эдихэ хоолоо олодог һаашни юм бэ?! (Д. Сультимов); хара хүлһѳѳрѳѳ олохо хара ажал хэжэ мүнгэ абаха (зарабатывать потом и кровью): Хара хүлһѳѳрѳѳ олоһон зѳѳриеэ хаана баринабиб, хайшан гээд гаргашалнабиб – миниил дуран ха юм (С. Цырендоржиев); 5) мэдэжэ абаха, мэдээсэл абаха (узнавать, получать сведения): Дамбуу абга юу хээ тэрэнэй шашаг зугаа сооһоо оложо абаал ха (С. Ангабаев); 6) зүг. п. байхадаа, үгышье һаа, гэжэ гэһэн үгэтэй хэрэглэгдэхэдээ тоолохо, ойлгохо гэһэн удхатай (с дат. п. или со словом гэжэ находить, считать, признавать): «Бүхы бэеынь һандаран һуладаһан» дээрэһээ Хэшэгтые наһа дүүрэбэ гэжэ олобо (Ч. Цыдендамбаев); зүбтэйдэ олохо зүб гэжэ тоолохо (признаваться верным).