ОЙЛГОХО I

үйлэ ү. 1) юумэнэй, үзэгдэлэй ушар шалтагаан, гол удхые ухамайлан мэдэхэ, мэдэжэ абаха, ушар удхыень элирүүлхэ, хадуун абаха, ухаалдиха (понимать, разбираться в чём-л., уяснять себе что-л.): Теэд би досоогоо энэ Бальжидые хэншьеб гомодхоогоо, зүгѳѳр омогорхолһоо боложо хэлэжэ үгэнэгүй гэжэ һайн ойлгожо ябаа һэм (А. Жамбалдоржиев); ойлгожо абаха мэдэжэ абаха, мэдэдэг болохо (уяснить себе что-л.): Хожомынь, институдта орожо шадангүй, нютагаа һѳѳргѳѳ бусаад байхадаа, урдаа табиһан эли тодо зорилго түсэбгүй ябаха гээшэ оройдоошье хэрэггүй ябадал юм байна гэжэ ойлгожо абаба (Ц.-Д. Хамаев); 2) мэдэрхэ, обёорхо, ажаглаха (чувствовать, замечать): Дабаа үбгэн Очир тээшэ харахадаа, уйдхарта дарагдашаһан шарайень һаял ойлгобо (В. Гармаев); обёоржо ойлгохо хараха, онигохо, оложо хараха, хаража олохо (замечать, примечать): – Ши намайе тугаар хүсэд обёоржо ойлгоогүй, гүйшэһэн байгаа хаш (Х. Намсараев); хүйтэниие ойлгохогүй хүйтэниие мэдэрхэгүй, нэгэшье даарахагүй (не чувствовать холода); эсэһэнээ ойлгохо ехээр эсэһэнээ гэнтэ мэдэрхэ (ощутить усталость): Тиигээд лэ яашгүй эсэһэнээ ойлгожо, һал һуушахынь тэндэ сестра басаган тэрээниие барижа абаба (Б. Шойдоков); 3) болгоохо, һэргылхэ, нарилха, нягталха, болгоомжотой байха (быть осторожным): «Юрэдѳѳл, эртэнһээ ойлгожо байхаар болоол хаш!» гэжэ занаба (Х. Намсараев); ○ нягталха гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.