ОБОО

1.юум. н. 1) шобойлгон табиһан юумэн, дээрэ дээрэһээ, арха-барха хаягдаһан юумэн, нэгэ газарта түглытэр сугларһан, дарайса сомоотой юумэн, дошо (куча, груда, насыпь): Тэрэ обоо соо нэгэшье монсогор хатанхай орооһон үгы (Ц.-Ж. Жимбиев); обоо дошо нэгэ газарта түглытэр сугларһан юумэн (куча, насыпь): Обоо дошо болотор мүльһэ ондоли хүргѳѳд, тэрээгээрээ бүхэли хабартаа сабшалан хадалангаа уһалагша бэлэй (Б. Мунгонов); обоо обоолхо нэгэ газарта дээрэ дээрэһээнь хаяха, табиха (наваливать кучей); 2) тахилгатай хада, уула, үндэр. Ехэнхидээ нангин удхатай гэжэ тоологдодог үндэр, шарын шажанай дэлгэрхэһээ урда буряад зон тэндэ үргэл тахил, тайлга үйлэдэдэг байһан. Ламанар эдэ газарнуудые ѳѳрынгѳѳ мүргэлдэ оруулжа, нютагай эзэд сабдагуудта үргэл хэдэг болоһон, тиихэдээ тэндэ мал алажа үргэл хэхэеэ болиһон. Тэндэ имагтал шулуу, модо мүшэр обоологдоһон байгаа һаань, тэрэниие обоо гэдэг, харин багахан һүмэ шэнги юумэнэй баригдаһан байгаа һаань, бунхан гэдэг байһан Б. Цибиков. Обоо тахилгын үедэ хада уула, уһа голоо магтан юрѳѳхэтэеэ хамта «Арбан зүгэй харанхые арилгаха сагаан шүхэртэ», «Үлзы хутаг согсолһон Аюуша», «Огторгой, газарай найман гэгээн», «Лусадай таалал хангагша» гэһэн номуудһаа хэһэгүүдые уншажа, ажа амидаралай бүхы һайханиие гуйжа, асарһан эдеэ унданайнгаа дээжэ сасан үргэдэг гуримтай (обо, насыпь на сопке или горе в виде кучи из камней, веток и пр., где совершается религиозный обряд): Угай ехэ баабайнараар дүрбэн зүгэй, найман хизаарай хүсэ залгуулжа арамнайлагдаһан Шандагата обоо тахигдажа, үргэл мүргэлэй нангин шүтѳѳнэй газар болонхой (Б.-М. Жигжитов); обоо бунхан уулануудай оройдо табигдаһан, нютаг газарай сабдагуудта зорюулагдаһан шажан мүргэлдэ хабаатай тахилгын газарууд, багахан һүмэтэйшье, hүмэгүйшье байдаг (места поклонения на горе с часовней или без): Эртээнһээ зальбарха, мүргэхэ, дасангһаа лама бандинарые залажа, обоо бунханаа тахиха байгаалди даа (Ц.-Ж. Жимбиев); обоо тахилга (гү, али тахил, мүргэл) тахилгата үндэртэ гаража, олоороо үргэл хэлгэ (проведение религиозного обряда на обо): Зун бүри июниин тэнгһээ хойшо июлиин тэн болотор обоо тахилган боложо, бороо хура үршѳѳхые гуйдаг һэн (Л. Линховоин); Орон дэлхэйн амгалан тэнюундэ / Обоо тахил мандуулжа мүнхэлhэн / Түшэг hүлдэ Шалсаана ууламнай / Түмэн зондоо абарал буулгана (Ч. Гуруев); Тэрэ ехэ обоо мүргэлынь Бүрин Хаан гэжэ энэ багай эгээн үндэр энээхэн уула дээрэ болодог һэн (Б. Мунгонов); 2. тэмд. н. ямар нэгэн юумые обойтор сомоһон, обойлгоһон (нагромождённый, сваленный в кучу): Һэдь, баад-баад, обоо мяхан ябталаатай хэбтэнэш даа… (С. Цырендоржиев); обоо онги (гү, али собоо, хүбѳѳ, ехэ) олоороо сугларһан, нэгэ газарта түглытэр сугларһан, аргагүй, угаа ехэ, хэтэрхэй, хэмһээ ехэ (наваленный кучей, многочисленный): Харин урда ханадахи стол дээрэһээ эхилээд, шала дээгүүр обоо онги саарһан таранхай (Д. Эрдынеев); Хүбүүдэй үһѳѳ абхуулжа, банида үрдилдэн ороод гарахада, обоо хүбѳѳ сэрэгэй хубсаһан асараатай байба (Ж. Тумунов); Дамбын нэгэ модо арай гэжэ үндылгѳѳд, шагаажа харахадань, обоо ехэ мяхан ябталаатай байба (Д.-Д. Дугаров); обоо бухал а) нэгэ газарта түглытэр сугларһан, угаа ехэ, хэмһээ ехэ (наваленный кучей, многочисленный): Палааха доронь обоо бухал харуулай зомгоол байһан юм – нэгэл гонзогор зуруул носоогоод хаяхада хэрэг дүүрээ! (Б. Мунгонов); б) хүдэр, багжагар, шиираг, шамбай (крупный, крепкий, плечистый): Обоо бухал бэетэй Бүхэ Ламада дарагдаһан тэрэнэй хүзүүн аргаахан тонгойжо эхилбэ (Д. Батожабай); обоо отог а) нэгэ газарта түглытэр сугларһан, дарайса сомоотой (наваленный кучей): Обоо отог нооһо харахадаа, сугларһан хүршэ эхэнэрнүүд тугаарайнгаа хѳѳрѳѳе бага зэргэ мартажа, үгэ дуугүй боложо, дүхэриглэн һуубад (Ч. Цыдендамбаев); б) ехээр, хэтэрхэй, хэмhээ ехээр (много, навалом): Анна Михайловнада хэрэгтэй юумэнүүд магазинһаа дары түргэн абтажа, Нина горнично повар хоёр эдихэ юумэ обоо отог абабад (Ч. Цыдендамбаев); обоо шорой а) ехээр суглуулагдаһан хог, бог, үлээдэһэ хаядаһан (куча мусора); б) нэгэ газарта түглытэр адхаһан шорой (куча земли, насыпь): Обоо шоройнуудай, түмэр хорёонуудай дундуур ороод ябахадаа, Таня Доржо тээшэ хараба (Ч. Цыдендамбаев); обоо шэбхэ шобойлгон хаяһан шэбхэ (куча навоза); обоо (бухал) ном олон ябталаатай номууд (кипа книг): Ойроо обоо бухал номой байгаашье һаа, нэгэшье хуудаһа уншахагүйб (Ч. Цыдендамбаев); обоо (ябта) шулуун дээрэ дээрэһээ харшалдаһан шулуунууд (груда камней): Обоо шулуун доронь үшѳѳ амитан бии гэжэ һэжэглэхээр байгаа һэн (Д. Батожабай); …Аламжын хүл дороо харан гэхэдэнь, обоо ябта шулуун доро дарагдашаһан Шобдог ламын хахад бэе бултайжа байгаа һэн (Д. Батожабай).