НЯД

: няд гэхэ үйлэ ү. гэнтэ, хүлеэгдээгүйгѳѳр наяршаха, түершэхэ, шангаар дуугарха, тас гэхэ, няс гэхэ (грохнуть, треснуть): Буугай няд лэ гэхэтэй зэргэ Хорёошын угаа хайратайгаар гангинахань дуулдаад, түр зуура аалин намдуу болошобо (С. Цырендоржиев); няд байса (гү, али гэтэр) а) һайса, шаб байса, элеэр, тодоор (резко, чётко, ясно): Удаань оодон буунь хоёр дахин няд-няд байса һүрэжэ, үүрэй нойрмог ойе залд гүүлэн, шууяса-шааяса сууряатуулба (Б. Мунгонов); Няд гэтэр тэрэнэй нюур уруу офицер альгадаха мүртѳѳ… (Д. Батожабай); б) бүдүүлигээр, хэрзэгыгээр, шэрүүнээр (грубо, резко); няд байса харюусаха бүдүүлиг хэрзэгыгээр харюусаха (резко, грубо отвечать): «Харин би таниие тооногүйб!» гэжэ няд байса Шара Дамба харюусаба (Д. Батожабай); няд байса бадашаха гэнтэ хоолойгоо шангадхан шэрүүнээр харааха (грубо, резко крикнуть на кого-л.); няд гэтэр стол ёборхо гэнтэ шангаар нюдаргаараа стол сохижорхихо, шаажархиха (ударить кулаком по столу): Тиихэтэйнь сасуу мүнѳѳхи Цэрэнпилтэй эдеэлхэ гэжэ һууһан хүн няд гэтэр стол ёбороод, хараал табин, газарһаа нэгэ монсогор шулуу шүүрэн абаһан бэеэрээ полицинууд тээшэ даб гэбэ (Х. Намсараев); няд байса ташаха шангаар альгадаха, сохихо (ударить изо всей силы); няд гүүлэжэрхихэ шэлж. алажархиха, ами таhалха (убивать): Юрэдѳѳ, модондо гаража үхэһэн баабгай гэжэ һанашагүйл. Байза, эндэшни няд гүүлэжэрхёогүйдэ болёол хаш (Д.-Д. Дугаров); няд гэмэ баримта хэлбэршэгүй тодо баримта (веский довод); няд гэмэ (хүйтэн) айхабтар хүйтэн, шанга хүйтэн (трескучий мороз): Няд гэмэ няжаганама хүйтэндэ / Бэгзэгэрхэн бэетэй… (Д. Мадасон); няд гэмэ бэетэй шамбай шанга, тугжагар, түгжыhан, шагжагар (крепкий, плотный, сбитый): Набтархан няд гэмэ бэетэй, нариихан матаргайтай тэрэ басаган 200 метрэй урилдаанда урматай гоёор гүйн, түрүү һуури эзэлээ бэлэй (С. Цырендоржиев); няд-тад гэхэ, тад-няд гэхэ гэнтэ шангаар, абяатайгаар дуугарха, хэхэ (трещать, резко шуметь): …Сэрэн-Дулма хээтэй түлхюурээр тад-няд гүүлэн, шүрэбүүдые мушхана хэбэртэй (Ц.-Ж. Жимбиев); сад-няд дуугарха (гү, али захирха) шангаар, сортоотойгоор, гэнтэ, хүлеэгдээгүйгѳѳр, һанагдаагүйгѳѳр дуугарха, захирха (резко, громко, неожиданно говорить, приказывать, кричать): Хаанай хатан боложо байһан эхэнэр тэрэниие дуулаһаар сад-няд дуугараад, мэхэеэ гарган, гэдэргээ унан алдаба (А. Шадаев); Түрүүлэгшэ сад-няд захирна (Ц.-Ж. Жимбиев).