НУГАЛХА

үйлэ ү. 1) эбхэхэ, нугаляа гаргаха, нуга дараха, годиилгохо, нугылгаха (сгибать, перегибать): Бабуудай алтан шарахан арбанай шарбуунсануудые һаршаганатар эбхэжэ, нугалаад, зүүн хүхэн дээрэхи хармаан руугаа хэбэ (Д. Эрдынеев); хуха нугалха нуга бариха, хухалха (перебивать, переламывать): Гүрѳѳһэнэй сэмгэнэй мяха лама эрхыбшэлэн байжа яһандань хүрэтэр мүлжѳѳд, гараараа яһыень хуха нугалжа, досоохииень хүхэнэ (Д. Батожабай); гурба нугалха а) гурба дахин эбхэхэ (трижды согнуть): Заяахан Дугармаа хүгшэнэй хүбүүнэй гурба нугалжа хушуутуулһан бэшэг задалжа, уншаба (Басаа Валера); б) гурбан нугаляа хэхэ (сделать три складки): «Казбек» папиросоо эмирэсэгээгээд, мундштугыень гурба нугалжа, гармошкодол болгоод, шүдэндѳѳ зуужа носообо (С. Цырендоржиев); хүзүүгээ нугалха хүзүүгээ бүхылгэхэ, годиилгохо (сгибать, выгибать шею): Насаг байhан шэгтээ хүзүүгээ нугалан, толгойгоо халта эрьелдүүлээд, ошохо харгыгаа хараашалба (Г.-Д. Дамбаев); нюргаяа (гү, али үбдэгѳѳ) нугалха шэлж. доро унаха, һүгэдэхэ, хүнэй үгэһѳѳ гарахагүй (беспрекословно выполнять желание хозяина, без слов подчиняться): Манай элинсэг хулинсагшье хара дотортоной урда нюргаа нугалжа, үбдэгѳѳ шоройдожо байгаагүй юм (Б. Санжин, Б. Дандарон); Хэды тиибэшье дайсанай урда үбдэгѳѳ нугалан, буужа үгѳѳгүй, эрид хатуугаар тэдэнтэй тэмсэһээр унаа (Х. Намсараев); хэлээ нугалжа хэлэхын аргагүй хэлэнэй эрьелдэхээр бэшэ, хэлэхын аргагүй аймшагтай, муухай (такой, что язык не повернётся): Тиибэшье Лонхо гээшэмнай арга мэхын талаар Намдаг ахадаа орходоо долоо дахин үлүү байхаһаа гадна муу хара һaнaaн гээшэнь хэлээ нугалжа хэлэхын аргагүй юм һэн (Д. Батожабай); 3) шэлж. дадхааха, һорихо (тренировать): Һүүлэй хэды үдэр нэгэ бага хургаа нугалааб, теэд тэрэш юумэн бэшэ ха юм даа (Д. Эрдынеев); Энэ үхибүүндэ саарһа карандаш үгэгты, хургаа нугалжа байг; 4) шэлж. сэнгыень хэдэн дахин ехэ болгохо (увеличивать в несколько раз): Эдэнэр хүдѳѳгэй хамтын болон үмсын ажахынуудһаа огородой эдеэ хямдаар худалдажа абаад, сэнгыень хэды нугалжа нэмээд, дам саашань наймаалдаг юм (Ц. Сампилова); 5) шэлж. дуу дулахадаа хоолойгоо дээрэ доро болгон нугалбари гаргаха (петь то высоким, то низким тоном): Дороһоо нарииханаар абажа, долгилуулан, үндэр дээрэ болгон нугалжа, шагнажа һууһан хүнэй үрэ зүрхые хайлуулжа… (Х. Намсараев).