НЭМЭХЭ
үйлэ ү. 1) юумэн дээрэ юумэ хэжэ, ехэ, олон болгохо, ехэдхэхэ, олошоруулха (прибавлять, добавлять, дополнять): Шойдог ламбагай Ханда хоёрой абаашаха юумэн дээрэ нилээд ехэ мүнгэ нэмэбэ, зондо тарааха бэлэгүүдые түхеэржэ үгэбэ (Д. Эрдынеев); түлеэ нэмэхэ галда шэнэ түлеэ хэхэ (подбрасывать дрова): Нүхэрни галаа яаруухан удхалаад, түлеэ нэмээд, унтаридаа ерэжэ, дабшалан һуугаад, маани мэгзэмээ уншажа мэдэбэ (С. Цырендоржиев); нэмэжэ үгэхэ үгэһэн дээрэнь үшѳѳ үгэхэ, дабхар үгэхэ (додавать, дополнительно выделять): Тагнуулай взвод дээрэ үшѳѳ нэгэ взвод нэмэжэ үгэхые гуйһан дурадхалтайгаар хандажа, туд дайшалхы даабари дүүргэхээр бэлэн байһан тухайгаа мэдүүлбэ (Б. Шойдоков); нэмэжэ хэлэхэ тодорхойлжо, үшѳѳ юумэ хэлэхэ (дополнять, уточнять): Үшѳѳ саашань нэмэжэ хэлэхэдэ, үндэр сагаан байшан гэр бодхоогоод, гэр мал боложо түбхинѳѳд, барга үнинэйнгѳѳ Барга нэрэһээ хахасахамни (Б. Мунгонов); нэмэжэ бэшэхэ бэшэжэ дүүргэһэн юумэндэ дахин юумэ бэшэхэ (приписывать); 2) ехэ болохо, олон болохо, дээшээ болохо, арьбадаха (прибавляться, увеличиваться): Харгын хоёр тээгүүрхи хобоо хонхор соогуур харьялаа уһанай хѳѳһэтэй хурдан урадхал үдэр бүри улам нэмэнэ (Ц.-Д. Хамаев); Эндэ нэгэ харгы байһан аад лэ, хажуугаарнь баһа нүгѳѳдэнь нэмэжэ, хэдэн харгынууд болон зурылдана (Ц.-Ж. Жимбиев); хүсэ (шадал) нэмэхэ тамиртай болохо, хүсэ шэнээ орохо (набираться сил): Хэм соонь хүртѳѳд байбал, даараһанаа дулаасахаш, эсэһэнээ гансата хүсэ нэмэхэш, зүрхэ алдаһанаа зоригжохош (С. Доржиев); Ши үшѳѳ дайлалдажа үрдихэш, хүсэ шадалаа нэмэжэ, бэежэжэ, хүдэржэжэ, наhаяа хүсэжэ ябыш даа (Г.-Д. Дамбаев); шуһанай даралта нэмэхэ шуһанай даралта үндэр болохо (подниматься – о давлении): Тэрээн дээрэһээ шуһанаймни даралта нэмэжэ, больницада хэбтэжэ гарабаб (Б. Мунгонов); зориг дээрэ зориг нэмэхэ урмашаха, урагшаа дабшаха хүсэлтэй болохо, зоригжохо (воодушевляться, вдохновляться): Гаврюша эндэһээ таража гарахадаа, тон ханажа, зориг дээрээ зориг нэмэжэ, юушье сүмэ сохихоор, хүсэн дээрээ хүсэ нэмэжэ, шэнэ үеые зохёолсохо шэнэ баатарай һанал бодол түрэжэ ябаа бэлэй (Х. Намсараев); нэгэ наһа нэмэхэ нэгэ наһа аха болохо (становиться старше на год): Декабриин гурбандашье, майн арбандашье түрэһэн һаа, февраль соо болодог сагаалганаар нэгэ наһа нэмэхэ уялгатайш (Ч. Цыдендамбаев).