НАРАЙ

1. тэмд. н. 1) һая гараһан, гүлмэр, нялха бага (только что родившийся – о детях, молодняке животных): Теэд тэрэ бүхы наһан соогоо нарай хүниие барижа үзѳѳгүй аад лэ, дүйгүйшэг байгаал ха, жаагайнь бархирха гээшэнь (Ц.-Ж. Жимбиев); Нарай хурьганай маарахалаар бэшэниинь дарья табилдаба (Д. Эрдынеев); нарай нялха а) һая гараһан, бага (только родившийся): Урдань хада эндэхи малшад ѳѳһэдынгѳѳ гэр бараанда нарай нялха тугалнуудаа барижа байдаг һэн (Ц.-Ж. Жимбиев); б) һая гараһан үхибүүн, бага (ребёнок, младенец): Тиигээд тэдэнэр энэ залуу эхэдэ нарай нялхаяа абаха заабари, һургаал хэлэдэг (Ц.-Ж. Жимбиев); нарай үхибүүн (гү, али хүүгэн) һая түрэһэн үхибүүн (новорождённый ребёнок, младенец): Үншэрһэн нарай хүүгэн үтэлһэн хүгшэн хоёрой тэбэрилдээд үлэшэхэдэ, тэдээнэй саашанхи байдалые хүнүүд ехэл бэрхэдэ бодоһон байгаа (Н. Очиров); Нарай хүүгэн үлгы хоёрые хараадажа хэһэн нарихан һур ооһор бүхэли бүдүүн хүнэй шагтагалдахадань тэсэнгүй таһаршаба (Д. Батожабай); нарай тугал һая гараһан тугал (только родившийся телёнок): Нарай тугал мүнѳѳ эхэһээнь таһалхадатнай, ямар мал болохо гээшэб (Ц. Дон); улаа (гү, али хүхэ, уһа) нарай тон һая гараһан (недавно родившийся): Танай хэлэһээр улаа нарай хүбүүе гаргажа хаяха болоо һаа, түрүүн ѳѳрѳѳ газар доро ороошомни дээрэ (Ц.-Д. Хамаев); Уһа нарай хүүгэеэ олоной газарта абаад бү ябагты; нарай голтой гүлмэр, бага, бэеэ хүсѳѳгүй (юный, несовершеннолетний): – Энэ нарай голтой Дондогто таанарай хэнтнайшье хүрэхэгүй байһанаа мэдэгты! (Х. Намсараев); 2) һая түрэһэн, һая гаргаһан (недавно родившая, новотельная – о самках животных): Энэ нарай бэетэй эхэнэрые яахадаа түрүүлэгшэ иимэ ехээр зарана гээшэб?; Нарай үнеэнэй һүн шэнгэн байдаг гэлсэдэг; 3) һая ургаһан жэшээнь, ногоон тухай (молодой, свежий – о растениях): Нарай ногоон газарай хүрьһые нэбтэ харбажа, наруули газарнууд хүхэржэ эхилбэ (А. Шадаев); нарай борбоосгой шэлбэһэтэ модоной һая бии болоһон шэнгээрһэн (молодые шишки): Хушын оройдо нарай борбоосгойнууд борсойлдоно (Д.-Д. Дугаров); ○ нялха гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. юум. н. нялха, нялха үхибүүн, бага (ребёнок, младенец): Энэ нарай гэрэлһээ һаргаһандаа гү, али тэргын дондорходо үбдэһэндѳѳ гү, али эдэ зонһоо эшэһэндээ гү хоёр нюдѳѳ аняад лэ хэбтэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); зосоохи нарай хээлидэ байһан түрѳѳгүй үхибүүн (ребёнок в утробе, неродившийся ребёнок): Арбан найматайхан эхынгээ энэ саг зуурын сэдьхэлэйнь баярые мэдэрһэндэл, зосоохи нарайнь хүйһэн багтань ёборон татажа хүдэлбэ (Ц.-Д. Хамаев); нарайтай болохо түрэхэ, үхибүү гаргаха (рожать ребёнка): Тэрэ нарайтай болооб гээд хэбтэнгүй, ерэһэн сагһаа хойшо үетэн нүхэдтѳѳ хамһалсан, сакманщигаар ябана (Ц.-Ж. Жимбиев).