НАМ I
1. тэмд. н. намдуу, номгон, аалин, даруухан, аажам, һалхигүй, дуулим, нэмжээ (спокойный, тихий, безветренный): Һэбшээгүй. Гайхалтай нам һүни (Ц.-Д. Хамаев); Тээ тэрэ түглын харлагша үндэр хушуунай саана һалхинһаа ой модоор халхалагдаһан нам газар бии (Б. Мунгонов); нам гэхэ а) намдаха, аалидаха (затихать): Хаа-яа бороогой нам гэбэл, хүсэд эдеэшээгүй нэрһэ, гүлзѳѳргэнэ түүхэеэ гарахабди (С. Цырендоржиев); б) һанаагаа амарха, тайдхарха, амарлиха (успокаиваться): Үбһэндэ орохын үеэр зүргэ дээрэ баруун тээһээ зүүлэһэн, эсэшэһэн, харлашаһан, сухалтай Моходойе Шоён харахадаал досоонь нам гэбэ (А. Ангархаев); нам гэжэ даруугаар, мэгдэн тэбдэнгүйгѳѳр (спокойно): Замдаа нилээдгүй эсэжэ сусажа ерэһэн хоёр эхэнэр колхознигуудай байшангай нэгэ сэбэрхэн дулаахан таһалгада орожо, нам гэжэ хооллоод, аятай тэниглэн хэбтэжэ унтаба (Ц. Дон); нам болгохо, нам-хүм болгохо намдуу, аалин болгохо, номгоруулха (утихомиривать, успокаивать): Хорото сэдьхэл барижа ябаһаншье һаа, тэрэнээ нам болго (Э.-Х. Галшиев); Тэндэ байһан милиционернүүд «һуугты, бү шууягты» гэлдэжэ, ехэл мэгдэн, арай шамай гэжэ нам-хүм болгоно (Х. Намсараев); нам даруу шангадаагүй, түбшэн, томоотой (спокойный): Хамагые тэсэжэ һураһан хүнэй маяг бэшэ, ёһото тэсэбэри, сэдьхэлэй нам даруу зан Дулгуудайда бии (Ц.-Д. Хамаев); нам аалин амгалан, түни, түбшэн, энхэ тайбан (спокойный, размеренный): Хүдѳѳдэ түрэжэ, нам аалин байдалда дадаһан, шүүдэртэй ногоон дээгүүр хүл нюсэгѳѳр гүйжэ, шубуудай аялгада дурлажа һураһан хүн хэзээдэшье шууяа түбэрѳѳтэ хото газарһаа гараһайб, хүдѳѳгэй агаараар сүлѳѳтэй амилһайб гэжэ хүсэдэг ха юм (Ц.-Д. Хамаев); нам дулаан абяа шэмээгүй, һалхигүй, наратай (безветренный, тёплый): Сибирцев агы руу оробо: нам дулаан, харанхы, алхаха бүринь шэмээрхүүгээр сууряатан, жэхыдэһэ хүрэмэ (Д.-Д. Дугаров); 2. наречи а) намдуугаар, номгоноор, аажамаар, аалинаар (спокойно, тихо, медленно): Алдар тэдэнэй үгэгүйгѳѳр угтахада, Балдан тухай дуулаа байна гэжэ мэдээд, найдал түрүүлһэн хүүрээ нам эхилжэ, юунэй болоһые удхалан хѳѳрэжэ үгэбэ (Ц.-Д. Хамаев); нам байса, нам-нам байса даруугаар, яаралгүй, зохидоор (спокойно, размеренно): Заа, тиигээд лэ намтай һуужа, гүсэ сайем уулсаад, баруун аймагуудай ажал хэрэг тухай, дэлхэйн байдал тухай нам байса, ойлгосотойгоор, зохидхоноор хѳѳрэжэ үгѳѳд, ябаха тээшээ болобо (Д. Батожабай); …Булхарай һанаа сэдьхэл заһаха бодолтой аргааханаар нам-нам байса үргэлжэлүүлнэ (Ж. Балданжабон); нам даруухан (гү, али зохидоор, налагар) тон налайжа, намдуухан (совершенно спокойно): – Заа, тиигээд лэ урда урдаһаа аржаганалдангүй, ар-ур гэлдэнгүй, нам даруухан һуужа хѳѳрэлдэе, хүхилдэе (С. Цырендоржиев); – Нам налагар һууха аргамгүйл! (А. Шадаев); Хүгшэнтэйгѳѳ нам зохидоор зугаалжа, Мантагтай атар-тутар гэлдэһэнээ мартаха гэхэдэнь, үнэн дээрээ, хѳѳрэлдэхэ юумэниинь олдоогүй бэлэй (М. Осодоев); нам һууха а) аажамаар, һанаа амар һууха (спокойно сидеть на месте): Юу хэлэхэб, досоомни ехэл уйтаржа, ѳѳрѳѳ ѳѳртѳѳ дураа гутажа, зонһоо эртээнһээ эшэжэ улайжа, нам һуухыншье, хэбтэхэ гонзойхыншье аргагүй, углууһаа углуу хүрэтэр алхалжа ябаа бэлэйб (С. Доржиев); б) амгалан, амар ажаһууха (жить спокойно); в) бата һуудаг болохо – үендѳѳ хүрѳѳгүй үхибүүн тухай (самостоятельно сидеть – о грудном ребёнке): Буряад зон үендѳѳ хүрѳѳгүй үхибүүе «найма һаратайдаа нам һууха» гэжэ хэлсэдэг; нам эдеэлхэ хайшаашье яарангүйгѳѳр, аажамаар, һанаа амар эдеэ бариха (спокойно есть): Нам эдеэлжэ, амаржа бодоторнай нилээдгүй оройшог болонхой байба (Ц.-Д. Хамаев); нам-нам гэшхэлхэ нэгэ жэгдэ, удаанаар, яаралгүй алхалха (идти спокойно, размеренно): Ехэхэн һү һааһан эхэнэрнүүдынь хүнэгүүдээ даажа ядаһан шэнгеэр үргэжэ, омогтой томоотой янзаар нам-нам гэшхэлнэ (Ц. Дон); нам-намхан дуугарха номгоноор, аажамаар дуугарха (говорить спокойно): – Барилдая хоюулан, – гэжэ бүхэтэр хамарта дарууханаар, нам-намхан дуугарба (С. Цырендоржиев).