НҮХЭР

юум. н. 1) hанаа сэдьхэлээр таарадаг, үзэл hанал, үйлэ ажал, ажамидарал зэргээр ойро хүн, хани, найза, танил тала (друг, товарищ): Моргон Хара хадаа энэ Хэшэгтын һайн нүхэрынь байһан, мүн энэ бүхы ушаралнууд Хэшэгтын ѳѳрынь хараһаар байтар болоошье юм гү гэжэ һанахаар (Ч. Цыдендамбаев); Хубсаһанай шэнэнь дээрэ, нүхэрэй хуушаниинь дээрэ (Оньһ. ү.); Зуун үхэртэй байнхаар, зуун нүхэртэй бай (Оньһ. ү.); нүхэр хүбүүн хани, найза, танил тала (друг, товарищ): Теэд нүхэр хүбүүнэйнь нюдэд юушье, ямаршье бодол хэлэһэн хэбэргүй, ѳѳрыень хүлеэгээд байба (Д. Эрдынеев); нүхэр басаган үзэл hаналаар ойро басаган (подруга, подружка): Светлана мэдэхэ һэн тула алдуугаа мэдэржэ, Ринчиндэ харуулангүй нүхэр басагандаа эмнеэд, яарашаба (С. Цырендоржиев); нүхэр һүүдэр hанаа сэдьхэлээр ойро хүн (близкий друг или товарищ): Аба ехэтэ тоймогтой, / Архан хара шүдхэртэй / Анда худа болоё, / Нүхэр hүүдэр болгожо, / Нэрэ нэлдэрээ нэгэдэе (Гэсэрһээ); нүхэр һүүдэргүй хүн зогүй хүн, хара бэеэ хараһан хүн (человек, не имеющий друзей, индивидуалист); эжэл нүхэр (гү, али уhан, унаган) нүхэр һалашагүй һайн нүхэр, үнэн нүхэр, тон һайн нүхэр (закадычный, сердечный друг, приятель): Этигэл найдалайм тулга / Эжэл нүхэрни байнаш даа (Д. Улзытуев); Урдын эртэ сагта үнэгэн шандаган хоёр унаган нүхэд байһан юм ха (Ф. Цыденжапов); үеын нүхэр сасуутан нүхэр (сверстник): Ѳѳдѳѳ болоһон сагһаа үелжэ ябаһан үеымни нүхэд, намайгаа бү мартаарайгты! (Х. Намсараев); үетэн нүхэд наһаар сасуу нүхэд (сверстники): Эхэ эсэгэһээ, үетэн нүхэдһѳѳ, хара багаһаа хойшо үдэһэн бодоһон орон нютагһаа хэтэдээ хахасажа ошохо гээшэ бэлэн бэшэл (Б. Санжин, Б. Дандарон); багын нүхэр хамта наадажа, үдэһэн бодоһон хүн (друг детства): Балданай машинын байхада, сүлѳѳдэ багынгаа нүхэртэй юун тухай хѳѳрэлдэхэеэ шэбшэжэ ябаба (Ц.-Д. Хамаев); замай нүхэр харгын хани, харгыда суг ябаhан хүн (попутчик, спутник): Буса орондо ошолсохо замай нүхэрые / Ѳѳрын ороной хүниие нүхэр болгожо шэлэ (Э.-Х. Галшиев); нүхэр ёһоной ажаглалта үнэн нүхэрэй һанаагаа зобожо хэлэһэн үгэ (дружеское замечание); залуу нүхэр! залуу хүндэ хандахадаа хэрэгл. үгэ (молодой человек!): – Хүгшэрхын далай гээшэмнай энэл ха юм даа, залуу нүхэр (С. Цырендоржиев); 2) үбгэн, һамган, эхэнэр (супруг, супруга): Зүрхэм алдуу хэхэгүй / нүхэрѳѳ шэлэхэдээ… (Э. Зандраев); эрэ нүхэр үбгэн (супруг): – Минии шоогой нюдэн соо һайн юумэн харагданагүй, эрэ нүхэртнай юм гү, нэгэ үбгэн энэ руу эрьелдэнэ… (Х. Намсараев); инаг (гү, али амараг) нүхэр хубита заяата хүн, һэшхэлтэй хүн (возлюбленный, возлюбленная): Теэд юундэб даа Лодойн сэдьхэл зүрхэндэ энэ инаг нүхэрѳѳ хайрлаһан, хойноһоонь һанаагаа зобоһон мэдэрэл түрэбэгүй (Д. Эрдынеев); Амараг нүхэр арюухан Должодоо алдаашье һаа, амиды мэндэ ябаһан сагтаа, эхэ нютагтаа эрьежэ нэгэтэ ерэжэшье болохоб (Х. Намсараев); зүүн гары нүхэр сэл. далда амараг, һайхасаан (любовник): Зүүн гары нүхэрты хадаа; наhанай нүхэр үбгэн, һамган, эхэнэр (супруг, супруга): Наhанайм намар ерээл даа, / Наhанайм нүхэр хайратайл. / Абынгаа үгые залгаhан / Аша зээнэрни хайратайл (Ч.-Ц. Дымчиков); 3) эрхэтэн (товарищ, гражданин): – Нүхэр капитан, нүхэртэйтнай хамта таниие түрэ найртаа уринабди (Г.-Д. Дамбаев); Гэхэтэй хамта, нүхэр Намсараев hуралсалай хажуугаар мүн багшын ажал эрхилһэн намтартай (А. Жамбалон); 4) хууш. орлогшо (заместитель): министрэй нүхэр; ○ анда, хани гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.