МУУХАЙ

1. тэмд. н. 1) хирэтэй, сэбэр бэшэ, затагар, бузар, үнгэртэй, жэрхэштэй (грязный, запачканный): Муухай бэшэшье һаань, гуталаа хэрэлсын урдахи шударуулда яаралгүйхэн аршажа, һургуулиингаа шэнэхэн шара шэрэтэй үүдэ татадаг (К. Цыденов); муухай болохо будалдаха, затайха, хара болохо, бидалдаха (становиться грязным, пачкаться): Энэ тогоошон эхэнэр Шойдог ламбагайтай хамжажа, айл болоһонһоо хойшо үбгэндѳѳ энхэргэн зѳѳлэнѳѳр хандахаһаа гадна, Майдарташье һаналаа табидаг, заримдаа муухай болоһон хубсаһынь угаажархиһан байдаг юм (Д. Эрдынеев); муухай болгохо зутарааха, будаха, базайлгаха (марать, пачкать); муухай хубсаһан хирэтэй хубсаһан (грязная одежда): Доржо һангирхай, муухай хубсаһа үдэр бүри харадагшье һаа, иимэ муухай хубсаһа үшѳѳ хараагүй: табан хушуу малай ѳѳхэ тоһон эреэлнэ (Ч. Цыдендамбаев); муухай газар бузар булай газар (грязное место); 2) зүһэ муутай, сэбэр бэшэ; шэхэндэ хажар, жэгшүүритэй, ирагуу бэшэ; амта муутай, эдихээр бэшэ; шороб, үмхэй (некрасивый, неприятный, безобразный; неблагозвучный; невкусный; едкий, резкий, гнилой – о запахе): Хоёр шэхэеэ бүглэхэдэньшье, үнѳѳхил муухай абяаниинь соностоно (Ц.-Ж. Жимбиев); муухай шарай зүһэ муутай шарай, сэбэр гэхээр бэшэ нюур (некрасивое лицо): Ниршуу городой полициин нилээдгүй горитойхон модон гэрэй нэгэ таһаг соо столой саана томо бэетэй, анхан нүрѳѳ тахалда хэбтэжэ, боржогор эреэн болошоһон шэрүүн муухай шарайтай хүн һуужа байна (Х. Намсараев); муухай үнэр (танар) шороб үнэр, ая таагүй үнэр (противный запах): Тэрэнэй суурга нээлгэжэ ороходо, гэдэргээ унамаар муухай үнэр гутаад, даб дээрэ юуншье харагдахагүй юм (Д. Батожабай); Бишыхан пеэшэн дээрэ муухай үнэр танар тараан, ехэ амһарта соо сабуунай палшаганаса бусалха, хүл доогуур харуулай зоргодоһоной торголиг лентэнүүдэй һаршаганаха дуулдана (Ч. Цыдендамбаев); 3) бузар, булай, бузгай, зэбүүрхэмэ, ой гутама, жэрхэбтэр, буруушаалтай, зэмэлмээр, аягүйрхэмѳѳр (отвратительный, предосудительный, непорядочный): Бидэнэр нэгэ яһанай зон байгаад, халуун шуһаяа адхалсажа, бэе бэеэ дээрмэдэжэ байхамнай муухай ябадал гээшэ (Б. Санжин, Б. Дандарон); муухай зүүдэн аягүй зүүдэн, бузар булай зүүдэн, зэбүүрхэмэ яяр зүүдэн (скверный сон, кошмар): Тэрээндэ мүнѳѳ оршон тойрон боложо байһан ушарал муухай зүүдэн шэнгеэр харагдана хэбэртэй (Ц.-Ж. Жимбиев); 4) ууртай, сухалтай (злой); муухай һанаан (гү, али һанал) хара һанаан, хорото сэдьхэл, муу һанаан (злое намерение, дурные мысли): Тиимэ муухай һанал намда байгаагүй, байхашьегүй (М. Осодоев); муухай нюдѳѳр хараха харатайгаар, ууртайгаар, үзэн ядангяар, сухалтайгаар хараха (смотреть злыми глазами): Дэлэг уурлаһанайнгаа ехэдэ дуугархашье аргаа болижо, хамар дээрээ хүлһэ лэбшүүлэн, урал амаа зуубхилан, муухай нюдѳѳр хараад, дуугай байна (Ц. Дон); ○ муу, хахир, хорото, һүртэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. наречи, баруун бур. угаа, тон, ехээр, ехэтэ, айхабтараар, туйлай, тусхай, онсо (очень, сильно): Муухай ехээр Баяртаа атаархажа, үһѳѳ хоромни бусалаа һэн (Ц. Шагжин); муухай һайхан туйлай һайхан (очень красивый).