МУУ

1. тэмд. н. һайн бэшэ, яяр, муухай, бузар булай (плохой, скверный, дурной): Энэ муу хэрэгтэ намайгаа түлхижэрхёод, ѳѳрѳѳ сэбэрхэн гарашаха гэжэ бодожо ябана хаш (Ц. Шагжин); Муу һаалишанда үнеэн зэмэтэй, ядуу аяншанда морин зэмэтэй (Оньһ. ү.); муу муухай а) һайн бэшэ, бузар булай (плохой, скверный): Элдэб хоротой харатай, муу муухай бодолнуудта эзэлэгдэһэн оргодол дабаан дээрэ гаража, гэдэргээ эрьен, Шаманкын хүнды руу удаан шэртэбэ (Б. Мунгонов); б) дутагдалнууд (недостатки, отрицательные черты): Бэе бэеынгээ муу муухайень түрүүн ухашалдаг зон хаяамбибди (Ш.-С. Бадлуев); муу муухай ябадал хорото муухай юумэн, үнэн сэхэ бэшэ ябадал (подлость); муу (муухай) юумэн а) гэм, гэмтэй ябадал, дутуу (плохое, пороки): Муу юумэн һургаал болохогүй, мухар һаднаг түлеэн болохогүй (Оньһ. ү.); – Муу муухай юумэ досоогоо нюужа ябахада, тэрэш хожомынь модоной хорхой шэнги хүнэй доторые үмхирүүлжэрхидэг юм (Д.-Д. Дугаров); б) хорото муухай юумэн, үнэн сэхэ бэшэ ябадал (подлость); адаг муу юундэшье хэрэггүй, тон муу, оройдоо муу (никуда не годный, совсем плохой): Эгээл һайн гадартай тарган мяхан аба хайдагай тушаалтадта, дунда зэргын мяхан юрын абашадта, адаг муу мяхан зараса барлагуудта хүртэнэ (Б. Санжин, Б. Дандарон); муу бэшэ а) нюруу, бараг, һэнэгтэй, баагүй, гэмгүй, хангалтатай (неплохой, удовлетворительный): Баторов урагшаа ябахынгаа урда тээ отрядайнгаа муу бэшэ газарта дайшалхы позици эзэлһые адаглана (Б. Шойдоков); б) гэмгүй, яһала һайн (неплохо, сносно): – Жэшээнь аймагнай али бүхы юумээрээ муу бэшэ ябана (Д. Эрдынеев); муу һайн элдэб, элдэбын, энэ тэрэ (всякий): Бата Жарантай хоёр ухаа алдалдан, энэ тэрэ муу һайн бүд оложо, дээрэнь галай хара хѳѳ бутаруулаад, шуһа адхаржа байһан шархыень боонод (Х. Намсараев); муу һайн юумэнүүд элдэбын хууша хаашан юумэн (всякий хлам): Муу һайн юумэнүүдээ хаяха хэрэгтэй; элдэб муу һайшуул тушаан боложо сугларһан хүн зон (всякий сброд); муу (муухай) ёро гай тодхорой шэнжэ үзүүлһэн бэлгэ тэмдэг (плохой знак, зловещее предзнаменование): Энээн дээрэһээ һанахадамни, мүнѳѳхи шубууншни энэ нютагта нэгэл муу юумын болохые зүгнэжэ ябаһан муу ёрын шубуун бололтой байна даа! (Х. Намсараев); Буугай һомондо дайрагдаһан энэ гурбанай али нэгэн үхѳѳ һаа, үгышье бол шархатабал, айхабтар муу муухай ёро гэжэ тоологдодог байгаа (Д. Батожабай); муу мэдээн гай тодхор тухай мэдээсэл (дурная весть): Тиигээд лэ Сэрэнцүү гансаараа үдэрэй һанаан, һүниин зүүдэн боложо ябаашье һаа, тэрэ муу мэдээндэ огто нэгэшье үнэншэдэггүй һэн (Ц.-Ж. Жимбиев); муу заяан будд. золгүй заяан, урагшагүй заяан (плохое перерождение, несчастная доля): Муу заяан, эрлигэй элшэ ерэхэдээ, үхибүүн бэшэ, харин гүлгэн нохой, буха, тэхэ хэбтэнэ гэжэ эндүүрээд, абангүй ошожо болохо гэжэ түрэлхидынь найдана ха юм (Ч. Цыдендамбаев); муу зан мушхуу зан, аягүй, хатуу зан (дурной характер, скверный нрав): Муу зангыень хүдэлгѳѳд, бэлин шэбшэгээр хараалгахаяа түбэгшѳѳдэг юм (М. Осодоев); муу зантай а) муухай, аягүй ааша гарадаг, ѳѳнтэгшэ (со скверным характером, вредный): Юун бэ гэхэдэ, Аюур хүнүүдтэй мүртэй дуушье гаралсадаггүй, хододоол сухалтай бүрхэг ябадаг, ехэл муу зантай хүн гэжэ нютаг соогоо алдаршанхай һэн (Ц. Шагжин); б) үсэд дошхон, хирэдэг (норовистый – о животных): Үбгэн залуу хоёр малшадай нэгэ хуаагшаниие үргэжэ бодхооходонь, тэрэнь анханай муу зантай юумэ аад, үрѳѳһэн эбэрээрээ олихо һанаатай хазагад гэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); муу һанаатай хорон һанаатай (злой, злонамеренный): Дугар хадаа манай нютагай эгээл эрдэмтэй аад лэ, эгээл муу һанаатай хүн һэн (Ц. Шагжин); муу аматай хорон үгэтэй, ама муута (злоязычный): – Намсал абгай, яагаа муу аматайбта? Юундэ иимэ юрэндэггүй юумэ хэлэнэбта? (Ч. Цыдендамбаев); муу тэмдэг хангалтагүй сэгнэлтэ (плохая отметка или оценка); муу бэетэй һула бэетэй, үлбэр, үбшэн (болезненный, со слабым здоровьем): Теэд мүнѳѳ болотор анханай муу бэетэй тэрэ хүбүүнһээнь юуншье дуулдадаггүй (Ц. Шагжин); эдеэндэ муу юумэ эдихэ дурагүй, юумэ багаар эдидэг (с плохом аппетитом): Хотоодын үбшэнтэй хүнүүд нэгэн-хоёр зунай туршада энэ аршаан хүртэхэдѳѳ бараг болошодог, эдеэндэ муу һаа, эдеэндэ ородог һэн (Ц.-Д. Хамаев); муу нюдэн атаархаһан, хорхойтоһон нюдэн (завистливый глаз): Алта мүнгэеэ гэртээ оруулхыень нэгэ муу нюдэн хараһаншье байжа болохол (Б. Санжин, Б. Дандарон); муу үдэр (гү, али гараг) будд. урагшаа таһарһан, урагшагүй үдэр (плохой день): Дугардаанай эжы гүнзэгыгѳѳр һанаа алдаба: – Үглѳѳ муу үдэр болохонь ха юм даа. Энэ гарагайшье хэлтэгы байхань харатай (Ц.-Ж. Жимбиев); ○ яяр гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. наречи һайн бэшээр, таагүйгѳѳр, зохид бэшээр (плохо, дурно): Ходо тархимни үбдэнэ, зосоомни хүндүүлхэй байна, хүл гарни бадайрһандал мэдээгүй, мүнѳѳдэр даншье һаа муу үнжѳѳб, хада гэртээ ябашахамни хадаа гэжэ тэрэ сэдьхэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); досоо муу болохо доройтохо, гэмжэглэхэ, шэмхэлүүртэхэ, үлбэртэхэ (становиться дурно): Ангиин дайсан аад, албанда шургаад, һангай зѳѳридэ гар хүрэһэн байгаа гээшэ гэжэ һанахадаа, гэнтэ досоонь муу боложо, хоронь бусалшаба (Ц. Дон); муу һанаха а) һайн бэшэ үгѳѳр һанаха (≈ поминать лихом, плохо думать о ком-л.): – Хүлисэ даа, Тамара, намда муу һанажа бү ябаарай, – гэжэ Кушнир угаа уйтайгаар гуйгаад, басаганай толгой эльбэбэ (С. Цырендоржиев); б) атаархаха, хоролхохо (завидовать, желать зла): Хүниие ото гэтэжэ, муу һанажа, худал хуурмагаар хардажа ябаашад ниитэдэ туһа хүргэдэггүй, харин хорото һүйдхэл һэмээхэн хэдэг юм (М. Осодоев); муу мэдэхэ мэдээсэлээр дутаха, һайнаар мэдэхэгүй (плохо знать, не разбираться в чём-л.): – Ши хари ажабайдал муу мэдэхэ байна ха юмши (С. Ангабаев); муу хүдэлхэ һали-буляар хүдэлхэ (плохо работать); муу хараха тодо бэшээр хараха (плохо видеть); 3. юум. н. яяр юумэн, һайн бэшэ шанар (нечто плохое, плохое качество, зло): Хүнэй досоо муу һайн хоёр ходо зэргэсэн тэмсэжэ, буһалгаалжа байдаг шуу (М. Осодоев); муугаа гаргаха зангаа харуулха, муухай ааша гаргаха (проявлять норов, вредничать): Золтын муугаа гаргажа эхилхэдэ, Ханты хүгшѳѳ гартань ороогүй, тэрьедэжэ ошоһон байгаа ёһотой гэжэ тухайлба (М. Осодоев); муугаа (урдаа) бариха ядуу урьяха, ядаһан тулиһанаа урдаа бариха (прибедняться); хамаг муугаа мартаха бүхы гай тодхороо мартаха (забыть всё плохое): Тэнгэриин нижаганаад дүүрэһэн хойно байгаалида намдуу аалин болодог, тэрээн шэнги бишье заримдаа хамаг муугаа мартажа, зосоом жэгтэй тэнюун болошогшо һэн (З. Гомбожабай); мууе бэдэрхэ дутагдал элирүүлхэеэ һанаха (выискивать недостатки): Муханиин Дарма / Мууел бэдэржэ, / Хамаг юумые / Харлуулхал гэжэ, / Хороор ходол / Хошхоржол ябадаг (Ш. Нимбуев); мууда хүгтэй муу юумэндэ дуратай (злорадный): Зарим нэгэ үргэндэ дуратай эхэнэрнүүд, мууда хүгтэй эрэшье хүнүүд тэдэнэй хѳѳрэлдэһэн үгэ шагнаха һанаатай, аалихан тойролдоһоор үнгэрнэ (Д. Батожабай).