МОНСОГОР

1. тэмд. н. түхэреэн, бүлхэгэр (круглый, округлый): Үүдэнэй хаагдахатай зэргэ Сэпэлэй нюдэнһѳѳ монсогор монсогор нёлбоһохонууд тогтон торонгүй мухарилдажа ороо бэлэй (З. Гомбожабай); монсогор шарайтай түхэреэн шалхагар нюуртай (круглолицый): Должод хойноһоонь ехэл баяртай, хүлэршэһэн монсогор улаан шарайтай болошоод, хүсэжэ ядахадаа, дугшан татажа, хүлһѳѳ хирэ хирэ аршан ябаа һэн (Х. Намсараев); монсогор улаахан ягаа улаан хасартай эдир залуу наһанайнгаа түлэг дунда (≈ кровь с молоком); монсогор юумэн түхэреэн юумэ (нечто круглое, шарик, комок): Шойндон гаарамбын аманһаа нэгэ монсогор юумэн пос гээд гарашаба (Х. Намсараев); Ямаршьеб монсогор юумэн хоолойдонь туласа ерээд, таглажархиха шэнги болобо (Б. Шойдоков); монсогор модон а) гэшүүһэнүүдһээ сэбэрлэгдэһэн модоной бэе (бревно): Гэр соо монсогор модонуудые зэргэлүүлэн табижа хэhэн наарнууд жэрылдэнэ (Г.-Д. Дамбаев); б) хүндэлэндѳѳ түхэреэн хахад метр хүрэтэр утатай, талха элдэдэг модон, талханай модон (скалка); монсогор шулуун түхэреэн шулуун (булыжник); монсогор саһан а) орооһоншуу, бирзагар саһан (зернистый снег); б) бѳѳн саһан, альганай хоорондо хашагдажа хатуужуулагдаһан саһан (комья снега); монсогор талхан пиртан, талхаар хэһэн жэжэ түхэреэн эдеэн (галушки); монсогор уһан а) аадар бороогой ехээр адхархада бии болодог уһанай урадхал, үндэр дошхон долгин (водяной вал, поток воды); б) нюдэнэй нёлбоһон, нулимса (слёзы, слеза); монсогор нёлбоһон нюдэнэй нёлбоһон (слёзы, слеза); монсогор гал сахилгаан залинта аадарай үедэ бии болодог агаарай үзэгдэл, агаарта элдэб эсээр иишэ-тиишэ хиидэдэг, али нэгэн юумэнтэй дайралдахадаа, шанга абяатайгаар тэһэржэ шатааха аргатай (шаровая молния); монсогороор шанагдаһан хартаабха бүхэлеэр хальһатайгаараа шанагдаһан хартаабха (картофель в мундире); 2. юум. н. 1) түхэреэн гү, али голдогор юумэнэй нэгэ хэһэг, зүһэм, хүсѳѳг, шэрхэг, штүүг (счётное слово для круглых и продолговатых предметов, кусок, комок, кружок, штука): – Отообайтнай урдынхидаал бэшэ, харин мүнѳѳ энэ улаахан монсогороо эдихэдээ урал амаа тамшаадаг болоо агшаб, – гээд помидороо дабhалжа hуугаад, ехэ амтархан эдинэ (А. Шадаев); Нэгэтэ һүни арбан дүрбэн монсогор саахар абалитай болоһон Булад арбан табадахяа Дашада үүдэ нээхэ гэжэ хаяа доогуурнь оробо (Д. Батожабай); Эхэньшье ганса монсогор үнеэнһээ юуншьегүй үлэтэрѳѳ үхибүүдэйнгээ стипендидэ олоһон байһанаа дууһан нэмэрилээ (Ш.-С. Бадлуев); монсогор тоhон тоhоной багахан хэhэг (кусочек масла): Айлшаниинь табагай ойро хүрэнэгүй, монсогор тоһо абажа, аягатай сай соогоо хэбэ (Ч. Цыдендамбаев); хахад монсогор хилээмэн хахад хүбэриг, халбаашаг хилээмэн (полковриги хлеба); хоёр монсогор гүлзѳѳргэнэ гүлзѳѳргэнын хоёрхон жэмэс (две ягоды земляники); монсогор ѳѳхэн ѳѳхэнэй нэгэ хэршэдэһэн (кусок сала): – Үгы, теэд эндэшни монсогор ѳѳхэнһѳѳ ондоо юумэн үгыл (Б. Мунгонов); табан монсогор үндэгэн табан үндэгэн (пяток яиц); монсогор хартаабха нэгэ хартаабха (одна картофелина); монсогор һонгино һонгинын түхэреэн түмһэн (головка лука); монсогор шорой газар малтахада, хахалхада томохоноор хамхарһан, мүн шабарай хатаһан томохон хэhэг шорой (комки земли); монсогор алтан хайлуулаад хэбтэ хэжэ хүргэһэн алтанай нэгэ хэһэг (слиток золота): Бэлэглэхэеэ абаашаһан монсогор алтанайнгаа саһан дорошье һаань, мүнѳѳ хараха дураниинь хүрэбэ (А. Ангархаев); монсогор мүнгэн хайлуулаад хэбтэ хэжэ хүргэһэн мүнгэнэй нэгэ хэһэг (слиток серебра); монсогоршье таряа үлээхэгүй нэгэшье орооһо үлээхэгүй эдихэ, тариха (не оставлять ни зёрнышка); нэгэ монсогоршье үүлэн байхагүй нэгэшье үүлэгүй, сэлмэг байха (нет ни облачка); нэгэшье монсогор загаһан байгаагүй нэгэ жааханшье загаһан баригдабагүй (не было ни одной рыбы); монсогор монсогороор хойно хойноhоонь, hубаряагаар (друг за другом – о чём-л. круглом): Мяхыень яһанһаань шулаад, монсогор монсогороор тогоонуудта үйнэ (Б. Санжин, Б. Дандарон).