МЭНДЭ I

1. юум. н. 1) бэеын элүүр, бэе лагшан (здоровье): Бидэ үдэр бүришье бэшэ һаа, табан хоногой нэгэ удаа орожо, мэндыень мэдэжэ, заабари зүбшѳѳлыень абажа ябаха зон байгаабди (С. Цырендоржиев); мэндэ амарые һураха хүнэй бэень һайн гү гэжэ һураха (осведомляться о здоровье); 2) амаршалга, мэндэшэлгэ (привет, приветствие): Тэрэ мэндын орондо хэрээһэлжэ дохёод, Дэлгэрэй хажууда ерэжэ зогсоно (Ж. Тумунов); мэндэ амараа хэлэхэ амаршалха, мэндэшэлхэ, мэндэеэ мэдэлсэхэ (приветствовать): Тэндэ таряан сэсэглээд, хээрэ мэндэ амараа хэлээ һэн (С. Ангабаев); мэндэ гэлсэхэ, мэндэ hайнаа мэдэлсэхэ бэе бэеэ амаршалха (здороваться друг с другом): – Зай, Дулсан, мэндэ гэлсэел, – гэжэ гүбэрѳѳд, Барга-Няма Дулсанай хоёр томо булхагар хасарые шоб байса таалажархиба (Б. Мунгонов); Мэндэ һайнаа шангашагаар мэдэлсэһээр налшагар жаахан зэмьеэдэ оробод (С. Цырендоржиев); мэндэ хүргэхэ hайниие юрѳѳжэ амаршалга хүргэхэ (передавать привет): Ванчиковта намһаа мэндые хүргѳѳрэйгты (С. Цырендоржиев); баярай мэндые хүргэхэ баярта ушараар һайниие хүсэхэ, баярай үгэнүүдые хэлэхэ (поздравлять): Шэн бата баатар Улаан Армидаа / Шэнэ жэлэй баярай мэндые хүргэнэм (Х. Намсараев); мордохын мэндэ замда гарахаяа байһан хүндэ хэлэһэн, юрѳѳһэн үгэ (пожелание счастливого пути, напутственное приветствие): Гэдэргээ Петербург мордохынгоо урда тээ Анна Михайловнада мордохынгоо мэндэ мэдүүлхэ шалтагаар хоёрдохёо гэртэнь ерэһэн юм (Ч. Цыдендамбаев); 2. тэмд. н. 1) амгалан тайбан, амгалан һайн, элүүр, һайн бэетэй, бэе һайтай, сула (в добром здоровье и благополучии, здоровый): – Бэе мэндэ бол, зууш хүрэнэ аабзат даа (Ц.-Д. Хамаев); мэндэ дээрээ тонилхо һайн дээрээ, бүтэн дээрээ ябаха (убираться подобру-поздорову); 2) амида, үхээгүй (живой): Энэ басаганай абын мэндэ байха үедэ тэдээнэйхи яһала сула айл гэжэ тоологдодог байгаа (Ц. Шагжин); ○ амар, амиды, элүүр, энхэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 3. наречи hайн, тайбан, энхэ амгалан (благополучно, в добром здоровье): – Һайн ябажа, һанаһан хэрэгээ бүтээгээд, нютагтаа мэндэ хүрэгты! (Х. Намсараев); Мэдэхэһээ үлүү эрдэм үгы, мэндэ ябахаһаа үлүү жаргал үгы (Оньһ. ү.); ажа мэндэ ябаха элүүр, бэе һайтай ябаха (быть здоровым); мэндэ һайн (гү, али сайн) элүүр, һайн бэетэй, ажана тайбан (в добром здоровье и благополучии): Мэндэ һайн байна гүт, / Манай хүндэтэ, ноён (Ц. Шагжин); мэндэ гараха ямар нэгэн бэрхэшээлһээ мултаржа шадаха (благополучно выйти из трудной ситуации): – Эндэһээ хайшан гэжэ мэндэ гараха зонбибди? – гээд, Дулма уйлаганана (С. Ангабаев); талаангаар мэндэ гараха тушаан боложо амиды үлэхэ (уцелеть по счастливой случайности); 4. аянг. ү. 1) хэн нэгэндэ хандажа амаршалхада хэрэглэдэг үгэ (Здравствуйте!): – Үбгэн аба, мэндэ, мэндэ! – гэжэ Доржо дуугарба (Ч. Цыдендамбаев); мэндэ (амар гү, али сайн)! сайн байна! (здорово!): – Мэндэ амар, мал адууһан мэндэ! – гэжэ томоотой янзаар амаршалан, дэнзэтэй малгайгаа абахадаа, Харганын хушуунай зайһан Тасха Бодороогой болошобо (Б. Санжин, Б. Дандарон); – Мэндэ сайн, Цэрэнцуу ахай! – гэжэ Барга-Няма айхабтар хүхюунээр мэндэшэлбэ (Б. Мунгонов); 2) хундага барихада, духаряа үргэхэдэ элүүр энхые юрѳѳжэ хэлэдэг үгэ (За здоровье!): Бадма духаряаень абажа, малгайгаа үмдѳѳд, галда дуһаажа: – Мэндэ, – гээд уужа, бага уршын татаад, аягыень бусаана (Х. Намсараев).