МЭДYYЛХЭ

YYЛХЭ үйлэ ү., идх. залог 1) дуулгаха, мэдээсэхэ, мэдээ үгэхэ, зарлаха, зар тарааха, тунхаглаха, элидхэхэ, айладхаха (ставить в известность, сообщать, заявлять, докладывать): Уданшьегүй хэдэн танил айлаа урижа, Бадма Долсон хоёр гэрлэһэнээ мэдүүлэн, бишыхан сайлалга хэбэд (С. Цырендоржиев); бэеэ нэрлэжэ мэдүүлхэ нэрээ хэлэжэ танилсаха (рекомендоваться); ушараа дууһыень мэдүүлхэ нюунгүй хѳѳрѳѳд үгэхэ, хэлэхэ (рассказать всё без утайки): Түрүүшээр гэртээ ороод, болоһон ушараа дууһынь мэдүүлээд, һанаа амарханаар ёохорто ошохоб гэжэ һанаа һэн (М. Осодоев); 2) харуулха, элирхэйлхэ (выражать, показывать): Хушуушынгаа захиралта хүлеэһэн һүрэгынь нэгэн доро хэрхирэлдээд, шүдэнүүдээ ирзайлгаад, добтолгодо бэлэнээ мэдүүлбэ (С. Цырендоржиев); хэбэр мэдүүлхэгүй бэеэ бариха, хашалгүйгѳѳр байха, ямар нэгэн мэдэрэлэй назаа харуулхагүй (не показывать вида); шаналал (гашуудалаа) мэдүүлхэ шаналалаа хүргэхэ (выражать соболезнование): Шэнэ воеводо граф Биливин … харгыдаа Абжаа-удаганай наһа бараһанда шаналал гашуудалаа мэдүүлээ һэн (Б. Санжин, Б. Дандарон); һайшаал харуулан мэдүүлхэ һайшаалые элишэлхэ (выражать одобрение); дурагүйлхэһэнѳѳ мэдүүлхэ дураа гутаһанаа, һанаандань таарамжагүй байһыень элеэр харуулха (выражать неудовольствие): – Гэртээ ябая гэжэ гү? – Баяр гонгинон татан, дурагүйлхэһэнѳѳ мэдүүлбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); амар сайнаа мэдүүлхэ мэндэшэлхэ, элүүр энхые һураха, амаршалха (приветствовать): Булгайр хүүртигтэй жолоошон хүбүүн машинаһаа буужа, амар сайнаа мэдүүлээд, ташаганаса энеэн хэлэбэ (Б. Мунгонов); баяр (баясхаланаа) мэдүүлхэ баяр хүргэхэ, баясхаланай, һайшаалай үгэ хэлэхэ (благодарить, выражать благодарность): – Танаар дамжуулжа, гүрэн түрэдэшье баяр баясхаланаа мэдүүлнэб! – Барга-Няма доро дохин, баггүй уяранги жабхалантайгаар хэлэбэ (Б. Мунгонов); шадал мэдүүлэн аһан шадаалаараа, бии үгы шадалаараа (изо всех сил): Баяр мориной шадал мэдүүлэн табилуулжа, улаан эшелон хүсэһэн бэеэрээ һүүлшын вагоной тамбур дээрэ ябаһан эсэгэдээ хотируулга хилээмэеэ һарбайн үгэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); хүшэ мэдүүлэн үргэхэ бүхы хүсѳѳ гаргажа үргэхэ (поднимать, напрягая все свои силы); хоолой мэдүүлэн һүхирхэ бии шадалаараа хашхарха (орать во всё горло); хэлэ мэдүүлэн харааха ехээр харааха (ругать на чём свет стоит); 3) туршуулха, үзүүлхэ, харуулха (дать попробовать, показать): Эмниг дошхон харайсадашни хазаарай ама мэдүүлхэбди! (Б. Мунгонов); 3) уриха, дурадхаха, барюулха (приглашать, предлагать): Энээнэй һүүлээр хутагаяа буулгаһан хоёр хүбүүд Жарантайн урда ерээд, тѳѳлэй барихыень мэдүүлжэ… (Б. Санжин, Б. Дандарон); табаг мэдүүлхэ эдеэ барихые дурадхаха (приглашать начать трапезу).