МЭДЭЭ(Н)

(н) юум. н. 1) хүнѳѳр гү, али тусхай оньһоор абадаг оршон тойрон тухай мэдээсэл, баримта зүйл (сведения, данные, информация): Шнелль Мария Яковлевна тэрээн тухай тобшо, тодо мэдээнүүдые суглуулаад дансалжархёо гэжэ ойлгобо (А. Ангархаев); тоо мэдээнүүд тоологдоһон мэдээсэл, тоосоон, тоо бүридэл (цифровые данные); нюуса мэдээн далда, хүндэ мэдэгдээгүй мэдээсэл (тайное сообщение): Подполковнигой телеграммаяа дабтаха һанаатай байтарынь, үдэшэ орой Золочёвһоо тобшохон нюуса мэдээн хүрэжэ ерээ һэн (Б. Мунгонов); һүүлэй мэдээгээр һаянай мэдээсэлээр (по последним сведениям): – Һүүлэй мэдээгээр, түрүүшүүлэй зэргэдэ ябана һэмнэйбди! (Д. Эрдынеев); баримтата мэдээнүүд данса саарһануудта үндэһэлһэн мэдээсэл (документальные данные); бүрин гүйсэд мэдээнүүд дүүрэн мэдээсэл (полная информация); үргэн мэдээн дэлгэрэнгы, элбэг мэдээсэл, олон юумэ (обширная информация): Хоёрдохи класста уран зохёолшон тухай үргэн мэдээ үгэһэнэй хэрэггүй (С. Содномов); уридшалан үгтэһэн мэдээн (жэшээнь, уларилай шэнжэ тухай) научна үндэһѳѳр уридшалан таалга (прогноз): газар хүдэлэлгын уридшалһан мэдээн; хоб мэдээн ямар нэгэн хүниие гэмнэһэн удхатай нюуса дуулгалга, доогуур мэдээлэлгэ, хоблолго (донос); разведкын мэдээн тагнуулшадай суглуулһан мэдээсэл (разведданные): – Разведкынгээ мэдээе бидэнтэеэ хубаалдаха юм гүт? (Ж. Тумунов); түүхын мэдээнүүд түүхэтэ баримта дээрэ үндэһэлһэн мэдээнүүд (исторические сведения); мэдээнүүдэй теори мэдээнүүд болон мэдээсэлые гэхэ гү, али информациие суглуулха, кодто оруулха, дамжуулха ба хубилгаха тоото жама ёһонуудые шэнжэлдэг кибернетикын һалаа (теория информации); гарбалай мэдээнүүд хүн амитад, ургамалай уг залган дамжуулагдадаг шэнжэнүүд, тиимэ ушарһаа түлынь эхэ эсэгэеэ һажаадаг г.м. (генетическая информация); 2) дуулгажа мэдэгдэхэ һураг, һонин, суу (известие, весть, донесение): Гэнтэ Бадан хүреэ соомнай тураг ба томо арьяатан ан оронхой гэһэн мэдээ шангаар урамдаба (Б. Санжин, Б. Дандарон); баяртай мэдээн хүхюун, баясхаланта мэдээсэл (радостное известие): Эдэ үдэрнүүдтэ манай ороной зүрхэн Москва шадар баатар хүбүүдэйнгээ фашистнуудые сохижо байһан тухай баяртай мэдээнүүдые шагнана гээшэбди (Б. Шойдоков); муу мэдээн гай тодхор тухай һураг (дурная весть): Дарима энээн дээрэһээнь тобшолол хэжэ, инагһаам муу мэдээ асараад, халдажа ядан, тээлмэрдэжэ байна гэжэ һанаба (Б. Шойдоков); мэдээ һураг (гү, али шэмээ) зэрэб үгэ, жал үгэ, суу (вести, слухи); мэдээ һураггүй ямарш һураг абяан үгы (ни слуху, ни духу); хубиин танюуһата мэдээнүүд компьютерэй системэдэ гү, али сайт дээрэ хадагалагдаһан хэрэглэгшын хубиин мэдээсэл (учётная запись, аккаунт); мэдээ үгэхэ юумэ дуулгаха (давать весточку): Зандан нүхэрһѳѳнь сэрэгтэ мордоһонһоонь хойшо һураггүй байһанаа, хэдэн һара үнгэрһэн хойно мэдээ үгэхэдѳѳ, тэрэ ѳѳр тухайгаа, «би һайн ябанам» гэхэһээ бэшэ юумэ бэшээгүй (Ц.-Ж. Жимбиев); мэдээ абаха һураг абаха (получить весть, донесение): Харин нютаг соогоо нэгэл айл мэдээ дуулаа хадаа зарлалтагүйгѳѳр үглѳѳ болотор бүгэдэндэ дуулдаха бэзэ гэжэ найдаба (Ц. Шагжин); Иимэ эршэтэй сохилто тухай мэдээ абахадаа, генерал Бэк энээниие үнэншэжэ ядан, шифровальна таһагайнгаа дежурные мухариса буудаад, уб улаан нюдэтэй болошоһон юумэ ставкынгаа разведкые хүл дээрэнь бодхообо (Ж. Тумунов); мэдээ хүргэхэ ошожо юумэ дуулгаха, дамжуулха (доставлять донесение): Һайнаар шагна, Гонгорто ошожо, иимэ мэдээ хүргэхэш: сагаантанай сэрэгэй уг зорилгонь иимэ байна гэжэ хэлэхэш (Г. Цыдынжапов); 3) ухаан бодол, һэгээ (сознание, чувство); мэдээ алдаха а) харанхалха, мууража унаха (терять сознание): Үе болоод лэ, нюдэниинь юушье харахаяа болин, мэдээгээ алдана (С. Цырендоржиев); б) юумэ ухаалдихагүй, тархи хүдэлхэгүй, толгой эрьехэ (перестать соображать): Пушкин тиимэ бэшэ байгаал даа. Залуу сэбэрхэн эхэнэрнүүдые хараал һаа, мэдээ алдадаг байгаа ха юм (Ч. Цыдендамбаев); мэдээ алдан хүлгэшэхэ хороо бусалха, уур сухалаа хүрэхэ, гаараха, няадаһарха, ганирха (быть вне себя); мэдээ алдатараа архи ууха шал мяхан болотороо, юумэ һанахаа болитороо архи ууха (пить до беспамятства): Тиигэжэ ябахадаа, хоолойнгоо һѳѳлдэтэр дуу дуулаһаншье, хүхэ бала болотороо наншалдаһаншье, мэдээ алдатараа тогооной хара архи ууһаншье байха (Ч. Цыдендамбаев); мэдээ табиха харанхалан унаха, мууража унаха (терять сознание): Бүхы хаба хүсэеэ зангидан, алатарнь бү мэдээ табиһайб гэжэ бодоно (Ц.-Д. Хамаев); мэдээ орохо һэгээ орохо (приходить в сознание, опомниться, приходить в себя): Мэдээ орожо, нюдѳѳ нээхэдэм, эжымни энхэргэн урихан гараараа духыемни эльбэжэ байба (А. Жамбалдоржиев); мэдээ оруулха һэгээ оруулха (приводить в чувство): Алексей Григорьевич Угрюмовтай Угрюмово ошожо ябахадаа, харгын ойро хэбтэхэдэнь, амандань архи шудхажа, мэдээ оруулаа һэн гүбэ (Ч. Цыдендамбаев); (алаг) соохор мэдээн дэмырһэн, бүрэгэр ухаан (полузабытьё): Гусар юушье хэлэнгүй, саашаа гүйхэ шахуу ябажа, ѳѳрынгѳѳ мүнѳѳ һаяхан соохор мэдээн соогоо харайгааша газараараа тэмгэ ябажа бусана (Ч. Цыдендамбаев); Тэрэ гэхын хирэндэ / Атай-Улаан тэнгэри / Алаг соохор мэдээндээ / Амадан хүүрлэн захалба (Гэсэрһээ); ○ дохёо, ухаан гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.