МҮЛЬҺЭ(Н)

(н) 1. юум. н. хүрэһэн уһан (лёд, льдина): Эрьеын захаар лэ үшѳѳ сайбар сагаан мүльһэн наранда шэл шэнги ялалзан, ямар нэгэн хуяг һануулан байгаа (А. Жамбалдоржиев); Мүльһэн дээрэ мүнгэн шагта (таабари, һара); урадхал мүльһэн урадхалда абтаһан дархи мүльһэн (плавучая льдина); оёорой мүльһэн гол нуурай мүльһѳѳр хушагдахын түрүүн бии болодог мүльһэн (донный лёд); заха мүльһэн уһанай һаба хүбѳѳлһэн мүльһэн, һабын үлэгшэ хубинь хүрэдэггүй (забереги); обоорһон мүльһэн дам дамаа түригдэжэ, заха хаяагаараа ёройлдожо хүрэшэһэн мүльһэнүүд (торос); (һанжаһан) һоёо мүльһэн юумэн дээрэһээ унжыжа хүрэһэн уһанай дуһалнууд, унжаһан мүльһэн, һоёо дуһаа (сосулька); жаахан мүльһэн хүрэһэн монсогор дуһал (льдинка): Тэрэнэй ямаан һахалдань аһалдаһан монсогор жаахан мүльһэнүүд үнѳѳхи тамхияа жажалха бүринь хүдэлнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); хэмэл мүльһэн мүльһэнэй генератор соо хүргэһэн уһан (искусственный лёд); мүльһэндэ баригдаха уһанай урдахаа болихо, байрын болон хүрэхэ (быть скованным льдом): Харин тиихэдэ хамаг газар дэлхэй, ой модон хүбэнэг саһаар хушагдаад, гол горхон зузаан мүльһэндэ баригдаад, шуурга һалхин тала дайдаар эзэрхэн шууяжа байнал! (Д. Батожабай); мүльһэ шэнжэлэлгэ байгаалиин хүрэһэн уһа шэнжэлдэг эрдэм ухаан (гляциология); зайр мүльһэн уһанай 0° градусһаа доошоо хүрэхэдэ бии болодог жэжэ, һэрхигэр мүльһэн (шуга); мүльһэ хахалагша хүрэһэн уһа хахалан ябадаг онгосо (ледокол); мүльһэтэй погреб (шкаф г.м.) түргэн гутадаг эдеэ хоолой зүйлнүүдые хадагалхын тула һэндэһэн томо мүльһэ оруулһан нүхэн, уута (ледник для скоропортящихся продуктов); ○ саһан гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. тэмд. н. 1) мүльһэндэ хабаатай (ледяной, ледовитый): Эдэ хоёрой эсэгэ үбэлдѳѳ энэ горхон дээрэ тошо халяагаад, мүльһэн дошонуудые бодхоожо, хабартаа тэдэнэй уһаар энэ сабшалангые уһалдаг, зундаа үбһэ сабшалсадаг байба (В. Гармаев); мүльһэн хада хада уула гү, али полярна областьнуудта хүдэлжэ байһан мүнхэ мүльһэн (ледник, масса движущегося льда в горах или полярных областях), мүльһэн уула урдажа ябаһан томо ёрхогор мүльһэн, мүльһэн хада (айсберг); мүльһэн зуд мүльһэн хушалга, туранха, хашанха (гололедица); мүльһэн галаб хэдэн миллион жэлэй турша соо болоһон дэлхэйн уларилай тогтонги хүйтэрэлгэ. Мүльһэнэй үе нэгэтэ бэшэ дулааралгын үетэй ээлжэлһэн (ледниковый период); Хойто Мүльһэн далай Дэлхэйн далайда ородог дүрбэн далайн нэгэн; хойто зүгтэ оршодог, ехэнхи талмайнь мүльһѳѳр хушагдаһан далай (Северный Ледовитый океан): Зундаа ямар нэгэн халуун оронойхидол адли халуун болохо, үбэлдѳѳ Хойто Мүльһэн далайн хизаартал адли хүйтэн болохо (Ц.-Ж. Жимбиев); мүльһэн шэхэр жэмэсэй шүүһэндэ загсааһан саахар, хатуу шэхэр (леденец); 2) мүльһэндэ адли хүйтэн, тон хүйтэн, туйлай хүйтэн, дурагүйлхэһэн (холодный, ледяной, леденящий): Мүнѳѳ юундэл ерэбэ ааб, мэдэгдэнэгүй – шэг шарайнь мүльһэн хүйтэн (Ж. Тумунов); мүльһэн нюдэн шэлж. хүйтэн хараса, хүйтэн нюдэн, үһѳѳрхэһэн хараса (ледяной взгляд): Мүльһэн нюдэеэ ялалзуулан, кабинет соогуураа алхалан байтараа, Майдарай хажуугаар гарашаба (Д. Эрдынеев).