ГУТАХА

үйлэ ү. 1) муудаха, үжэхэ, гашалха (портиться, протухать, преть, ухудшаться): Юун гэһэн гоёб! Хорин хоног эдихэ мяхатай болооб. Тэрэ болотор хужар гэхэеэ болибо гээшэб. Мүнѳѳ эдэниие олоор алаа һааш, мяханиинь гутаха (Ц.-Д. Хамаев); гутаха муудаха үжэхэ, муухай болохо (портиться): – Урзанда сабшагдаһан үбһэн. Тольнуудаар хушаһамнай, хоёр зуниие ямаршьегүй үнгэргэбэ. Балай гутаһан муудаһан хэбэргүй (Б. Мунгонов); ◊ нэрэ түрэ гутаха нэрэ түрэ хухалха (подрывать свою репутацию, позориться, срамиться): Муу хүнэй нэгэ хүндага архида һайн хүнэй нэрэ түрэ гутахань бараг юм бэзэ (Ц. Дон); 2) юумэндэ обгүй болохо, дурагүй болохо, дура хүрэхѳѳ болихо (терять охоту к чему-л., испытывать отвращение): Хүн гэдэһэ садхалан болоходоо, бардам боложо, бага сагын юумэ тоохоёо болижо гутана (Ц. Дон); дураа гутаха юумэндэ обгүй болохо, дурагүйдэхэ, дурагүй болохо, дура хүрэхѳѳ болихо (терять охоту к чему-л., испытывать недовольство или неприязнь): Жаргалтанда тэрэ дураа гутажа, сухалаа хүрэжэ байhанаа мэдэрбэ (Г.-Д. Дамбаев); ойгоо гутаха а) хараха дурагүй болохо, юумэ хараад охихо, бѳѳлжэхѳѳ һанаха (чувствовать отвращение, брезговать чем-л.): Тиигээд лэ эндэхи тамхинай утаанһаа, сагаанай хүншүүһээ, архиин үнэр танарһаа ойгоо гутаһан юумэдэл, хахан ханяан хажуудахи таһалга руу орошобо (Ц.-Ж. Жимбиев); б) шэлж. дурагүйдэхэ, жэрхэхэ, үзэн ядаха (ненавидеть): Нюсэгэн толгойто нүхэрынь гайхан һонирхон шагнажа, илагдаһан дайсанай үмхэй үлэгдэлһѳѳ ойгоо гутан, зэбүүрхэн жэрхэжэ һуугаа бэлэй (Ц. Дон); 2) үнэрэй гараха, анхилха (издаваться, распространяться – о запахе): Тиигэжэ һуутарнь, улайшаһан нюдэтэй, барагар мэнэгэр болоһон зүһэтэй Шандаган малгайта тэмтэрһээр орожо ерэбэ. Аманһаань архиин үнэр гутана (Ц. Дон); Соробхилһон дүлэн соо эльгэ мяханай хүншүү гутажа, тагаан дээрэ сайн уһан табигдаба (Ц.-Д. Хамаев); 3) амтанай мэдэрэгдэхэ (появляться, ощущаться – о вкусе): Аман соонь гашуун амтан гутажа, хамараарнь шороб утаан бааяжа, лейтенантын хатаһан хоолойе жэгнэбэ (Ж. Тумунов); Чэмэдэй мэдээ ороходо, хүл гарынь уяатай, аман соонь шуһанай амтан гутажа байба (Д.-Д. Дугаров); 4) уйдаха, гашуудаха, муудаха, сэдьхэлээ зобохо (расстраиваться, печалиться): Тиигээд Цэрэнэйнгээ машинадаа һуулгаад, түрхэмүүдтэнь асаржархихада, нилээд гутаа, уйлаашье бэлэй (Д. Эрдынеев); гутаха гомдохо (гү, али гажарха) сэдьхэлээ хүдэлгэхэ, гунигаха, уйдаха (унывать, впадать в уныние): Тиигээд һүүлээрнь ѳѳртѳѳ ехэл голхоржо, гутаһан гомдоһон байнам (Х. Намсараев); Гутажа гажаржа ябаха хэрэггүй, хүнэй эхэ эсэгэ гээшэ хододоо мүнхэ ябадаггүй юм (Х. Намсараев); сэдьхэлээ гутаха һанаагаа зобохо (переживать): – Үхэтэр үри бэе гэжэ наһатай болоһон эхэшни сэдьхэлээ гутажа, бэеэ зобоожо байна (Б. Санжин, Б. Дандарон); ○ үжэхэ гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.