ГУРБА(Н)

(Н) тоог. н., тоол. 1) хоёр дээрэ нэгые нэмэхэдэ гаража ерэдэг тоо, хоёрһоо нэгээр ехэ тоо, гурбан хүн гү, али гурбан юумэн (три, трое, тройка): Гурбан хуудаһа ара үбэргүй дүүрэтэр бэшэжэ, Гомбо мэдүүлгээ дууһаад, ханалтай янзаар аман соогоо уншана (Ц. Дон); Ойн гүнзэгы саһа үй сохин, нариихан харгы зубшаад, гүйлдэһэн адуунай мүрѳѳр тэдэ гурбан харайлгашанад (Д. Эрдынеев); гурба гурбаар(аа), гурба гурбан хүн бүхэндэ гурбые хүртѳѳһэн (по три): Баһа зүүн таладань, ханын хажууда, тэбхэр хаамжа хорёо соо гэмнэгдэгшэд – Дамдин түрүүтэй турлааг Даша, Адуушын Морхоон, Дагба, Базар, Цэрэн гэгшэд – гурба-гурбаараа зэргэлэн һуунад (Х. Намсараев); Харин колхоз соогоо бригадаараа түрүүлээ һаа, эрье хони алажа эдихэ, хүн бүхэн гурба гурбан бухал үбһэтэй болохо һэн (Д. Эрдынеев); гурба дахин гурба удаа (три раза, трижды): Хоёр худагынар томоотой бардам янзаар хибэс дээгүүр алхалжа, эсэгэнэрэй урда ерээд, гурба дахин дохиһон бэеэрээ хоёр тээшээ болоодхибо (Б. Санжин, Б. Дандарон); гурба дахин олон гурбанда үдхэһэн тоотой (в три раза больше): Тиибэшье саанаһаань ѳѳһэдһѳѳнь гурба дахин олон дайсад галзуугаар добтолон гаража ерэбэ (Х. Намсараев); гурба-дүрбэн гурбан гү, али дүрбэн, гурба, дүрбые тойрон, тухай (три-четыре): Түрүүшын гурба-дүрбэн үдэр һүриин нюруу гэшхэлсэжэ, һула зүрхэтэй хүнэй, юрэдѳѳ, болёоб гэхээр Алдар хүдэлѳѳ даа (Ц.-Д. Хамаев); гурба тоолохо гурба хүрэтэр тоолохо (считать до трёх): – Гурба тоолохотойм адли гараа үргѳѳгүйшүүлтнай ами наһантаяа хахасаха! – гээд, Дугар тооложо оробо (Б. Шойдоков); гурбан ондоо һалаха гурбан тээшээ тараха (разойтись в три стороны): Иимэ ехэ хэрүүл шууяанай һүүлдэ Раднын бүлэнэр гурбан ондоо һалаха гэжэ шиидэбэ ха (Ц. Дон); (наһаар) гурба дүү гурбан жэл болоод түрэһэн (младше на три года): Наһаар гурба дүү Цэрэгмаа тэрэнэй ойлгоһон юумые хуу ойлгоһон, дуулаһан шэнги байдаг (Ц.-Д. Хамаев); гурба гэбэл гурбадахяар (в-третьих): … гурба гэбэл, ород ороной хүдэлмэришэн таряашанай хүдэлѳѳн тухай, тэдэнэй тэмсэлэй шалгарһан удха шанар, гол зорилго тухай хѳѳрэжэ үгэдэг һэн (Х. Намсараев); гурбан часай поезд гурбан часта хүдэлдэг поезд (трёхчасовой поезд); гурбан дабхар гэр гурбан дабхартай барилга (трёхэтажный дом): Оройдоол хоёр дабхар гэрые бэшэ, адагынь гурбан дабхар гэрые хашалгүй дааха һуури ха юм (Ч. Цыдендамбаев); гурбан ботито зохёол гурбан номоор гараһан бүтээл (трёхтомное сочинение); гуядаа гурба сагаангүй мүнгэгүй, зѳѳригүй (≈ ни гроша за душой): Хуумаан Гомбошье хахархай гэргэн дэгэл дээгүүр хара дээһэн уялаа бүһэлѳѳд, улагүй гуталтай, оройгүй малгайтай, гуядаа гурба сагаангүй болошонхой, айл зониие ара үбэргүй зайжа, худалшан хуурмагшанай нэгэн боложо, һѳѳргѳѳшье харангүй ошоо һэн (Х. Намсараев); гурбан эрдэни а) Будда бурхан, тэрэнэй һургаал, мүн тэрэ һургаалынь номнон дэлгэрүүлэгшэ ламанар гэһэн удхатай (три святыни: Будда, его учение и сангха): «Бурхан, бурхан гурба эрдэни!» гэжэ тэрэ хашхарха гэхэдээ, аманиинь зааража үгэбэгүй (Д. Батожабай); б) шэлж. мүрынь нэгэн, мүр ганса (одна дорога, безысходность): «Малай шабааһан, гашуун аарсан, халааһатай дэгэл гурбан бидэндэ гурбан эрдэнимнай боложо тохороо юм бэшэ аал?» гэжэ Жалма гэмэрнэ (Ч. Цыдендамбаев); Гурба(н) һогоон Энгэр мүшэдэй нэрэ (созвездие Орион): Гурба һогоон урдашье ерээдүй, баруун тээ гарахань хэзээ юм! (Б. Шойдоков); 2. наречиин удхаар хэрэгл. гурба дахин, гурба удаа (трижды, три раза): Заяахан Дугармаа хүгшэнэй хүбүүнэй гурба нугалжа шушууртуулһан бэшэг задалжа, уншаба (Ц.-Д. Хамаев); гурба хонохо гурбан хоног үнгэргэхэ, гурбан һүни хонохо (провести трое суток): Гурба хоноод гансаараа хэбтэхэнь хашартай боложо, боро хараанаар Жэлындэ тээшэ зорибо (С. Цырендоржиев); 3. юум. нэрын удхаар хэрэгл. һарын үдэрэй тоо (третье – о числе месяца): Мүнѳѳдэр монгол һара гурба; 4. гурбан зүйлһээ бүридэһэн юумые тоолоходо хамтадх. холбоо үгын үүргээр хэрэгл. ба (и): Малаадайшье нэтэршоод, бороо, сахилгаан, тэнгэриин дуун гурбые тоохоёо болижо, гэнтэ зосоонь тон сүлѳѳтэй болошоо һэн (Х. Намсараев).