ГЭШХЭХЭ

үйлэ ү. 1) хүлѳѳ табиха, хүлѳѳр дараха (ступать, наступать на что-л., давить ногой): Шадал тэнхээгээ барагдажа, хүлѳѳ гэшхэхэеэ болинтоһон туладань хүбүүн бүхы хүсэеэ шангадхан, гар дээрээ үргэхэ тооной алхална (А. Бальбуров); хүл гэшхэхэ хүнэй хүл хүлѳѳрѳѳ дараха (наступать на ногу): Хожом уугуужабди, – гэжэ Цэрэнэй хэлэхэдэ, Дарма стол доогуур хүлынь гэшхэбэ (Д. Эрдынеев); педаль гэшхэхэ педаль хүлѳѳрѳѳ дараха (давить педаль): Шэб шэнэхэн абтаһаар һара болоодүй «Москвич» машинынгаа рульда Буда Бадмаевич ѳѳрѳѳ һуужа, газова педалиинь шэшэртэр гэшхэжэ, хүршэгэнүүлэн хүдэлгэбэ (Ц.-Д. Хамаев); ◊ газар (гү, али алтан дэлхэйе) гэшхэхэ байха, ябаха, һууха (существовать, жить): Табяад жэлдэ газар гэшхэжэ ябанаб, теэд мүнѳѳ хүрэтэрѳѳ баахалдайн мяханай амта үзѳѳгүй байна бшууб даа (Б. Мунгонов); Должод Цыремпил хоёр алтан дэлхэйе гэшхэжэ ябаһан арад зоной ёһо гуримда ёротой харатай юумые нэгэшье хээгүй хаям (Х. Намсараев); ногоо гэшхэхэ ондо орохо, ногоон дээрэ гараха (перезимовать, дожить до первой зелени): Үбгэ һамган хоёр үбэлэй түргэн хүйтые үнгэргэжэ, хабарай хахир үеые угтаад, хангалтама хара хүхэ ногоо гэшхэбэ (Х. Намсараев); 2) дэбһэхэ, унагааха (топтать, вытаптывать): Баһа мүнѳѳ һүрэг адуун хэды шэнээн газарай хүрьһэ гэшхэжэ муудуулнаб гэжэ зарьманиинь тооложо байгаа гү, хэн мэдэбэ (Д.-Д. Дугаров); тэһэ (гү, али низа, сүмэ) гэшхэхэ хүлѳѳрѳѳ биса дараха (растоптать): – Тэһэ гэшхэгты, тэнэг золигые, – гэһэн абяан, худагай оёорһоо хэлэһэндэл, дүлиигѳѳр соностоно (Ч. Цыдендамбаев); Хүлѳѳрѳѳ низа гэшхээд, алажархиха жэрхэмшэгтэй юумэн! (А. Ангархаев); Зээрдэ мориниинь шэнэ үбһэ сүмэ гэшхэжэ, хазаарайнгаа ама химэлэн годилзоно (Ч. Цыдендамбаев); ◊ түриигѳѳ һамна гэшхэхэ түргэдэхэ, үлүү гараха (перебарщивать); 3) дарлаха (угнетать, издеваться): Дан лэ Галшын басага асаржа, гэшхэжэ үнгэжэ байжа, маанараар адли зараса барлаг болгохо хэбэртэй томо томоор хѳѳрэлдэгшэ һэн (Х. Намсараев); 4) отондо оруулха (покрывать самку).