ГАЗАА

1. 1) наречи гадаа, гадуур, зосоо бэшэ, тад ондоо таладань (вне, снаружи, на улице, под открытым небом): Газаа бүгшэм, наранда халаһан зуһалангай гэр соо бүри игсуун (Д. Эрдынеев); газаа тээхи ямар нэгэн оршомой саада тээхи (находяшийся за пределами чего-л., вне чего-л.): Мэлс арадаа ябаhан машинын гээгдэхыень кабинынгаа газаа тээхи гэрэлдэ хараба (Г.-Д. Дамбаев); газар дэлхэйн газаа тээхи ондоо дэлхэйн (внеземной); газаа зосоогүй зосоо таладаашье, газаа тээгээшье (и снаружи, и внутри): Тэдэ дүрбэнэй хамаг бүхы хубсаһаниинь энэ һүниин аадарта газаа зосоогүй нэбтэ шобто сохюулшаһан, шал шабар хүйтэ нойтон болобо… (Х. Намсараев); газаа досоо доторшье газаашье, гадаашье (везде, повсюду): Газаа досоо тээһээнь дулаалжа, һэеы хадаһан үүдэеэ эжынгээ хойноһоо шангаханаар татажа хаагаад, Чимитсуу ёолонгёор һанаа алдан, хурьган дотортой зубсаагаа тайлажа, тахяагайнгаа гэр дээрэ орхижорхибо (Ц.-Д. Хамаев); газаа досоо ябаха гэртэ, байшанда орохо гараха (сновать туда-сюда); газаа досоогуур а) доторшье гадаашье, гэр болон гэрһээ гадуур талаар (везде, внутри и снаружи): …Бадмын барлаг зарасанууд газаа досоогуур нюужа хабшажа байжа, шэбэр-һабир шэбэнэлдэнэ (Х. Намсараев); б) шэлж. нюуса далдаар, танилай хэлсээгээр (тайно, окольными путями); газаа досоогуур ябажа хэрэгээ бүтээхэ албан газарай мүн бусадшье газарта танилай, нюуса (эдилгын ашаар) хэрэгээ бүтээхэ (улаживать дела по знакомству); газаа досоогурхи хаа хаанагүй байгаа юумэн, гадар доторшье тала (находящийся внутри и снаружи): газаа досоогуурхиие сэбэрлэхэ; газаагаа нохойгүй, гартаа бээлэйгүй (Оньһ. ү.) юушьегүй байха, хоолойгоо тэжээхэ зѳѳригүй байха (быть неимущим, ≈ ни кола, ни двора): Та ямар шадалтайбта? – гэнэ. – Эрхим баян, – гэнэ Дамба. – Газаагаа нохойгүй, гартаа бээлэйгүй (П. Малакшинов); 2. дах. ү. юумэнэй зосоо бэшэ (вне, за): Гэрэйнгээ газаа Тобшой хүгшэн арһа элдэжэ һууба (Ч. Цыдендамбаев); газаа досоогуур доторшье, гадаашье (внутри и снаружи): Занданай баабай энгэр һэлинхэй тэрлигэйнгээ газаа досоогуур һабардан, үнѳѳхи бэшэгээ гаргажа һарбайба (Ц.-Ж. Жимбиев); 3. тэмд. н. юумэнэй зосоо бэшэ талын (внешний, наружный): газаа хаалга; газаа далай дэлхэйн бүхы океанууд (мировой океан): Элдин сагай эхиндэ, газаа далайн саанахана, газар дэлхэйн наанахана… (Ц.-Ж. Жимбиев); газаа тала юумэнэй досоо бэшэ талань (внешняя сторона, внешность): Эдэ олон номуудай газаа талань тон ондо ондоонууд (Ч. Цыдендамбаев); Газаа талань гэрэлтэнэ, / Досоо талань толотоно (таабари, лампа); газаа талын ѳѳһэд доторой бэшэ (внешний): Үерэй газаа талын хэрэгые таанадта хѳѳрэхэгүйб (С. Ангабаев); газаа талын харилсаан хари гүрэнтэй, зонтой харилсаан (отношения с другими государствами, народами).