ГАРТАЙ

: уран гартай тэмд. н. уран, бэрхэ, дархан бэлигтэй, һайнаар хэдэг, бүтээдэг (умелый, производящий продукцию высшего качества): Тэрэ номдоо хурса, үетэндѳѳ хүндэтэй, илангаяа уран гартай юм һэн (С. Цырендоржиев); алтан гартай дээдэ гарай, тон һайн (умелый, с золотыми руками): Энэ Дугарнай алтан гартай, ажалша бэрхэ хүн гээшэ даа (Б. Мунгонов); элбэг гартай юумэ арьбажуулхадаа бэрхэ, элбэг дэлбэг, харуу бэшэ (щедрый): Манай Цыремжит абгай элбэг гартай, ехэ һайн хүн юм; барюу(хан) гартай харуу, татуу гартай (скупой, прижимистый): Бадма абгай худатнай нилээдгүй барюухан гартай гээшэ даа… (Х. Намсараев); хүнгэн гартай а) аргалхадаа бэрхэ, аргалхадань, үбшэн хүн хойшолонгүйгѳѳр эдэгэдэг (имеющий лёгкую руку – о человеке, у которого пациент быстро выздоравливает): Даша хирург ехэ хүнгэн гартай хүн; б) үбшэгүйгѳѳр тарилга хэдэг (ставящий безболезненно уколы); в) мал гаргахадаа бэрхэ, зобоонгүй аладаг (о человеке, у которого закалываемое животное агонизирует недолго): Бата улайда ехэ бэрхэ, хүнгэн гартай юм; г) бүтэсэтэй, урагшатай (везучий, удачливый); хүндэ гартай а) сохидог, гартаа ехэ хүсэтэй (наносящий сильные удары, причиняющий тяжёлую боль): Анханай Удангантынь эзэндэ орходоо, энэ хүн хүндэ гартай, халтад гэбэл шэрүүнээр сохидог, нэгэ гүйлгэжэ эхилээ һаа амаруулхые мэдэдэггүй хүн юм (Д. Эрдынеев); б) шанга гартай, ажал хэхэдээ бүтээсэтэй (сильный, продуктивный): Хүдэлмэри хэхэдээ хүндэ гартай, залуу хүбүүдшье хажуудань туйладаггүй юм гэлсэдэг (Ш.-С. Бадлуев); в) хэһэн юумэниинь бүтэсэгүй муу хойшолонтой, удаан һайн болодог (о человеке, у которого что бы он ни делал, получается неудачно): Малай аргашан Дамдин ехэ хүндэ гартай, шэмхэһэн малынь удаан үбшэлдэг гэлсэдэг; Тариһан морхообни гараагүй, хүгшэн эжы намайе хүндэ гартайш гэжэ хэлээ; шэрүүн гартай сохидог, гартаа ехэ хүсэтэй (наносящий сильные удары, причиняющий тяжёлую боль): Холхойн иимэ ууртай, шэрүүн гартай, хэрзэгы аашатайе анханай мэдэжэ хэһэһэн тула Ошор-Хуаа дахин гартань орохо дурагүй байгаа даа… (Д. Эрдынеев); һула (гү, али хооһон) гартай юумэгүй, юушьегүй (без чего-л., с пустыми руками): Намжал һула гартай ерэһэндээ аягүйрхэн, дурата дурагүй хубсаһаа тайлаба (К. Цыденов); Хооһон гартай гуйраншан мүн болобошье, / Хаан мэтэ ехэ, буян олохо (Э.-Х. Галшиев); хурдан гартай түргэн бэшэдэг, түргэн таталуулдаг (пишущий скорописью): Айхабтар хурдан гартай хүнэй хуушан монгол бэшэгээр таталжархиһан бэшэг уншажархёод… (Х. Намсараев); ута гартай а) хэмһээ үлүү хэмжүүрэй, бэедээ таараагүй гартай (с чересчур длинными, не соответствующими телу руками): Наранда дүрэһэн хара шарайтай, хүдэр бата мүртэй, һэнжэгэр ута гартай… (Ж. Тумунов); б) ябуулгатай, шуран, оролдосотой хүнгэн (деятельный, деловой, умеющий доставать любыми путями): Тиимэ дээрэһээ баяшуулай дунда ута гартай, ухаан түргэнтэй Бата зайһан гүүлэжэ суурхаһан байдаг (Х. Намсараев); в) хонжоо наймаашан, хулгайша, үлүү гартай (нечистый на руку, спекулянт, хапуга); үлүү гартай хулгай, хулгайлдаг (нечистый на руку, склонный к воровству): Үлүү гартай хүнүүдшье гэжэ байдаг. Һэнэгтэй хубсаһа хунарыеш хамажа абаад арилшоо һаань яахабши? (Ш.-С. Бадлуев).