ГҮН I

1. тэмд. н. 1) гүнзэгы, гүйхэн бэшэ, нюруу оёор хоёрынь хоорондоо ехэ зайтай (глубокий): Доромнай гүн хүхэ океан олон түмэн долгинуудаа туун, уршалаатана хэбэртэй (Ц.-Ж. Жимбиев); гүн гүнзэгы а) нюрууһаа оёор хүрэтэр ехэ зайтай (глубокий): Эдэ ондо ондоо зохёолнуудай уншагдаха дуулдаха аялгань тон лэ хоёр ондоо; нэгэниинь һүртэ һалхи шуурганай урдахана шууян шааян байһан гүн гүнзэгы далайн абяан гэхээр (Ч. Цыдендамбаев); б) үнэн, далда (истинный, скрытый): Мүнѳѳ болоод байхада, багшынгаа тэдэ хэлэдэг үгэнүүдые hанахадамни, зүгѳѳргүй гүн гүнзэгы удхатай hургаал заабари байhан байдаг (Д. Дарижапова); 2) үдхэн, үргэлжэ, хүжэ, таһалгаряагүй (густой, сплошной, заросший, глухой): Горбачугай нэрэ зүүгээд ябаһан Томисас Тоом Шаманка горхониие үгсэн зугадажа, Баргажанай гүн ехэ тайга руу шургаба (Б. Мунгонов); гүн зузаан (гү, али гүжэр) үргэлжэ, хүжэ (непроходимый, густой): Баруун тээһээ зүүн тээшээ нюргатажа ошоһон энэ гүн зузаан хүбшэ аяар Яблонай шэлэ тулатар ошоһон байха юм (Х. Намсараев); Тэрэмнай хүн амитанай гэшхээгүй гүн гүжэр ой модон – джунгли ха юм (Ц. Шагжин); гүн этэгээд будд. дуган дасангай баруун тала (правый придел храма); 3) ехэ, шанга, халуун, эршэтэй (очень сильный, напряжённый, достигший высшей степени – о чувстве, состоянии, переживании): Энэ гансахан үгэ гүн найдал түрүүлжэ, хүбүүнэй, Алдарай эхэ Долгорой халуун зүрхые булгилуулан, ухаан бодолынь холуур тѳѳрюулдэг (Ц.-Д. Хамаев); гүн ехэ баяр үнэн сэдьхэлэй баяр (глубокая благодарность): Танай манда үзүүлһэн аша туһын түлѳѳ гүн ехэ баяр хүргэнэбди (Б. Санжин, Б. Дандарон); гүн бодолтой гүнзэгы, юумэнэй үндэһэ узуур хараһан, шэнжэлһэн бодолтой (глубокомысленный): Гэрэл мэтэ сэдьхэлтэй, далай мэтэ гүн бодолтой хүн байшоош (Ц.-Д. Хамаев); гүн бодомжолго юумэнэй үндэһэ узуурые ухашалһан бодомжолго, ухаатай бодол (глубокомыслие); гүн ухаан ниигэмэй, хүнэй бодомжолгые юрэнхылэн шэжэлхэ эрдэм ухаан (философия): Ажаябадалай удха табилангые зон нүхэдтѳѳ ойлгуулха, ажабайдал, ажал, тэмсэл тухай буурашагүй гүн ухаан хүсэлһѳѳ эхитэй булад гуурһанай мүр иигээд лэ таһарһаниинь харамтай даа (Д.-Д. Дугаров); гүн (сагаан) сэдьхэл энэрхы, нимгэн сэдьхэл (переживающая, сострадающая душа): Ямар хонгёо гоё хоолойтойень, гүн сэдьхэлһээ дууладагыень тиихэдэл мэдээ бэлэйб (Ж. Тумунов); Гүн сагаан сэдьхэл гээшэ, хай даа, хүндэ дэмы үгтэдэггүй (С. Доржиев); гүн жаргал дүүрэн, түгэс жаргал, жаргалан (полное счастье): Энэ наһажаал болоһон эхэнэрэй хүрин нюур шарай эреэлшэнхэй, гэбэшье нюдэн соонь гүн һайхан жаргал толорно, тэрэ солгёон хоолойгоор мэндэшэлнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); ◊ гүн болохо ямар нэгэн таарамжатай шиидхэбэри олон, сэдьхэлээ ханажа намдаха, һанаа тэгшэрхэ (успокоиться, приняв решение и получив удовлетворение); 4) гүнзэгы, удаан саг соо үргэлжэлһэн (глубокий, долгий): Дурна зүгэй улаан мүшэд доро / Дууража байһан минии Эхэ орон / Гүн нойрһоо һэрибэ (Д. Улзытуев); 2. юум. н. 1) гүнзэгы газар, сээл (глубина, глубь): Алтан дэлхэйн гүн сооһоо зузаан хүрьһыень нэбтэрэн гараһан хүсэ ехэтэ, амидаралта уһан! (Ц.-Ж. Жимбиев); тэнгэриин гүн тэнгэриин алас (небесная даль): Лүнхэгэр хүхэ тэнгэриин гүн соо хүбэн сагаан үүлэд аалихан үлгыдүүлэн, хѳѳбэлзэн, зүүн зүг руу үлэ мэдэг һолжорнод (С. Цырендоржиев); 2) холо газар, дүлии таһархай газар (глушь, окраина): Cаһанай орожо үбэл болошоогүйдэ зэрлиг ямаад Саяан уулын гүн руу харгылжа эхилдэг (Ц.-Д. Хамаев); Иигэжэ хэлээд, тэрэ гэнтэ нюдаргаа зангидажа, талын гүн руу занаба (Д. Эрдынеев); тайгын гүн ойн гүнзэгы, шэдхэ хүбшэ, шэдхэ шэрэнги (лесная глушь): Тиигээд тайгын гүн соо үгы болохо гэһэндэл маряагаад, үнѳѳхи шэрэнги соогуур урагшаа дабшаба (Ц. Цырендоржиев); 3) шэлж. гүнзэгы, оёор (глубина, глубь): Оюун бодолой гүниие уудалжа, эрдэмэй шата дамжахадаш, үргэн тээшэнь залуулжа, үндэр ѳѳдэ дэбюулхэб (Ц.-Д. Хамаев); Жаргал харахан зүрхэнэйнгѳѳ гүндэ Шулуун нүхэрѳѳ бахархан байгаа һэн (Д. Эрдынеев).