ГҮЛГЭ(Н)

(Н) 1. юум. н. 1) нохой болон нохойн түрэлэй зэрлиг амитадай зулзага, хүбүүн (щенок, детёныш диких животных): Тиигээд айлшанаа мордохуулжа газаашаа гарахадаа, Баярмаа гэрэйнгээ гэшхүүр дороһоо шара үлэгшэнэй нарай гүлгэдэй нэгыень абажа һарбайба (Ц.-Ж. Жимбиев); Шоно болбол гүлгэдтѳѳ ехэ мээхэй амитан (Х. Намсараев); шонын гүлгэн бэлтэргэ, шонын хүбүүн (волчонок): Хабарай шара саһанай ороходо, тэдэ нүхэнүүдые ангуушад һахижа, шонын гүлгэдые бариха гэжэ ядаа бэлэй (Ж. Тумунов); баабгайн гүлгэн баабгайн зулзаган (медвежонок); гүлгэн нохой шүдэрхүү, залуу хүн эдирхүү (Оньһ. ү.) түүхэй залуу, гэнэн хонгор (≈ молодо-зелено, по молодости лет неопытен, наивен): «Гүлгэн нохой шүдэрхүү, залуу хүн эдирхүү» гэжэ залуу комбайнер багшаhаань хойнотонгүй ябахаhаа гадна, зарим нэгэ үдэр урдань ородог болобо (Б. Ябжанов); гүлгэн шоные hургана (Оньһ. ү.) залуу хүнэй наһаараа аха хүндэ заабари хэлэхэ (≈ яйца курицу учат, молодой старого поучает): Яахаяа бѳѳе шэрээбта? – гэнэ. – Болигты! Монхой гэшхэхэ гэшхэдэлээ танhаа hурахагүй. Жодоото бѳѳе hургаха гээшэмнай гүлгэнэй талаhаа шоные hургажа байhандал адли болоно бэшэ гү! (П. Малакшинов); 2) набшаһата модоной шэлбүүһэндэ бии болодог задараагүй набшаһан (почки): Модоной гүлгэн хадаа һэмээхэнээр, ойронь хүнэй үгы байхада, түр зуура мартахадашни гү, али унтаандашни набшаһахан болошоһон байдаг (Ч. Цыдендамбаев); гүлгэ һабар ургамалай нэрэ (название травянистого растения): Харин ханаабай дээдэ талаар тон ондоо сэсэгүүд, абар табархан хонхонууд, гүлгэ һабар, хилганатаһан баг сэг мангир, түмһэнэй сууртаһан арангад, торголиг зѳѳлэхэн һэмбэрэгүүд, һѳѳгүүд архайлдана (Ч. Цыдендамбаев); 3) хараал. золиг, бузар (сволочь, сукин сын): Тонил саашаа, хилар нохойн гүлгэн! – гэжэ Дагбые хараан намнаба (Ц. Шагжин); – Муу нохойн гүлгэн даһаа! Саһа бордоһон болохыень мэдэһээр байжа, хонидыем зорёон Хёлго руу туугаа алтайш! (Ц.-Д. Хамаев); 2. тэмд. н., шэлж. гүлмэр, наһаар бага, залуу, хүгжѳѳгүй, нарай, нялха (слишком молодой, неокрепший, неопытный): – Эрдэмтэ аба гэртээ гүт? – гэһэн үхибүүнэй гүлгэ нарайхан абяан тэрэ дары дуулдаадхиба (Ч. Цыдендамбаев); Ринчиниие тэбэрижэрхихэ, урал дээрэнь бүрүүлтэжэ эхилһэн зѳѳлэхэн, гүлгэн һахалыень хургаханаараа эльбээд, хасарыень таалажархиха дураниинь хүрэбэ (С. Цырендоржиев); гүлгэн модон залуу, ургажа эхилһэн модон, зулзага модон (молодое деревце, молодая поросль): Эмээл, хазааргүй эмниг мориндо юу байхаб, эрье, жалга газарые һэтэр харайжа, гүлгэн мододые хухар нугар дайран, гүйһэн тээшээ гүйжэл ябаба (Д. Батожабай); гүлгэн хартаабха һая гараһан жэжэхэн хартаабха (молодой мелкий картофель): Хоёр хүбүүд гүлгэн хартаабха газааһаа оруулаад, сэбэрлэжэ захалба (В. Гармаев).