ГҮЙХЭ

үйлэ ү. 1) түргэ-түргэн хүлѳѳ хаялжа нэгэ газарһаа нүгѳѳ газар хүрэхэ, түргэн харайжа ябаха (бегать, бежать): Үргѳѳл хэжэ агнаха ябадалда заабол ан гүрѳѳһэ үргѳѳжэ үгэхэ, һайн шиилдар бэетэй, хонгёо хоолойтой, бэеэ гамнангүй гүйхэ, һайрхуушаг хүнүүд хэрэгтэй байна бшуу (Х. Намсараев); гүйжэ ерэхэ түргэн харайжа ерэхэ (прибежать): Жаргал ойронь гүйжэ ерээд, сай түргэхэн табижа, зомгоолоор галаа носообо (Д. Эрдынеев); гүйжэ гараха харайгаад ябашаха (убежать): Заяаханай нюдэн уһатаад, үүдэ үдьхэлэн, гүйжэ гараба (Ц.-Д. Хамаев); гүйжэ бодохо һүрэжэ бодохо, харайжа бодохо (вскакивать, быстро вставать): Эсэһэн эжынгээ заримдаа һүниндѳѳ уйлаанһаань һэрихэгүйдэ гүйжэ бодоод, үлгыень хүдэлгэн байгша һэн (С. Доржиев); гүйхэ нохойе гүйхэгүйнь һаатуулба һаад тодхор болохо, һаатуулха (чинить препятствия): Гүйхэ нохойе гүйхэгүй нохой һаатуулба гэдэгтэл, шамдаа һаад тодхор болобо ха юмбиб, – гэжэ Будажаб ѳѳр тухайгаа зааханшье зобоһон янзагүйгѳѳр хѳѳрэнэ (Д.-Д. Дугаров); 2) ямар нэгэн унаагай хурдан ябаха, мухариха (ехать, катиться – о транспорте): Автомобиль харгыгүй газараар гүйнэ, тэрэнэй олон мѳѳрнүүд дороһоо хоёр тээшээ уһан сэсэрнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); аһан шадалаараа гүйхэ бии үгыгѳѳрѳѳ харайха (бежать со всех ног): Сержант ѳѳрынгѳѳ тэнэг һэдэлгые балаалхын тула бандидуудай хороһон агы нүхэнэй ара тала тээшэ аһан шадалаараа гүйбэ (В. Гармаев); 3) ябаха, хүдэлхэ, ухаалдиха (бежать, течь – о мыслях): – Үзэһэншье юун байхаб, тиимэ юумэдэ ухаамни гүйхэеэ болижо, мохоороо хүн бэзэб (Х. Намсараев); 4) урдаха, гараха (течь – о слезах и пр.): Түрэһэн ганса эсэгымни һүүлшын хандалга хаяа гэжэ Бадан һанахадаа, зүрхэ сэдьхэлынь хүмэрижэ, нюдэндэнь эзэлүүдгүй уһан гүйбэ (Б. Санжин, Б. Дандарон); Ямаршьеб танигдаагүй жэгтэй долгин басаганай бэеэр гүйжэ, сабиргай ѳѳдэнь халуун шуһан хѳѳрѳѳд, нюурайнь үнжэгэн арһан таталдахадал гэбэ (Г. Дашабылов); 5) ямар нэгэн ааша гаргаха, элдэбээ гараха, зангаа харуулха (выказывать свои повадки): Хайшан гэхэб, иимэл хадаа хоб хэлэжэ, хоёрой хоорондо холшогоножо ябажа гүйнэ хаямши даа (Х. Намсараев); 6) һабандаха, хѳѳрсэгэнэхэ (суетиться): Олёодой бүтүүхэн һэм гээд, айхабтар эбшэ туһаша боложо, сусал удхална, халбага табаг зѳѳлсэнэ, газаа гэртэ гүйнэ (Ц. Дон); 7) эхэнэрые эрьюулхэ, гүйдэһэлхэ, һалихай ябадал гаргаха (волочиться, ухаживать): басагадай хойноһоо гүйхэ; 8) һайн худалдагдаха, ябаха – наймаан тухай (идти – о торговле): Энэ һаяын яармагта зунай хубсаһан ехээр гүйбэ.