ДУУГАРХА

үйлэ ү. 1) хэлэхэ, үгэлхэ, хѳѳрэхэ, хѳѳрэлдэхэ (говорить, разговаривать): Ори ганса үри бэень хадаа гэр айл болохо, түрэ хурим хэхэ мүнгэ зѳѳри хэрэгтэй гэжэ дуугарха байгаа бшуу (Ц.-Ж. Жимбиев); Юумэ дуугархадаа бодоод дуугара, / таамаг бэшэ… / Шадаал hаа хүнэй сэдьхэл дайрангүй (Э. Зандраев); hѳѳргэ дуугарха зүрилдэхэ, зүршэхэ, зүрихэ, үһэрилдэхэ (перечить, говорить наперекор): Дугар эндэ хэлэгдэһэнтэй тон адли һаналтай байбашье, тад һѳѳргэ дуугарба (Б. Шойдоков); гансаараа дуугарха ѳѳртѳѳ юумэ хэлэхэ (говорить сам с собой): Малаадай залд гэжэ гансаараа дуугаржа байһанаа Галида харагдаһандаа ехэл аягүйрхэн эшэжэ, Галиин урдаһаа юушье мэдээшэгүй болон, баһал сэхэ хараад байна (Х. Намсараев); уг-маг дуугарха дутуу хэлэхэ, дутаг-ядаг хэлэхэ, хүсэд хэлэхэгүй (недоговаривать): Теэд урданайхидаал адли налгай зохидоор хѳѳрэлдэхэгүй, үг-маг дуугараад, бушуухан гаража ябашахал даа (М. Осодоев); амандаа ороһон юумэ дуугарха һанаанда ороһон юумэ хэлэхэ (говорить то, что в голову взбредёт): «Һогтошоод лэ, амандаа ороһон юумэ дуугаржа һууна гү даа!» – гэһэн нюдѳѳр Дулсан үбгэнѳѳ хараба (Д. Эрдынеев); дуугаржа ядаха юумэ хэлэжэ шадахагүй (быть не в состоянии вымолвить ни слова): Үгэ хэлэхэ гэхэдэнь, хоолойнь шэшэргэнээд, хормойнь һалганаад, һанажа һууһан юумэнь сүм мартагдаад, удаан дуугаржа ядаба (Ц. Дон); 2) абяа гараха, абяа үгэхэ, шэмээ гараха – амитад, шубууд гү, али амигүй юумэн тухай (издавать звук, звучать – о животных, неодушевлённых предметах): Уданшьегүй магтаха хүүгэдэйнь унталгын таһалга соо радио хар-хор хоршогоноод дуугаржа эхилбэ (С. Цырендоржиев); 3) нэжэгэнэхэ, нэерхэ (греметь – о громе): Тэрэ зүгһѳѳ холын гүндүү хүнхеэтэйгээр тэнгэри дуугаржа хүнхинэбэ (Б. Мунгонов).