ДУРА(Н) I

н) юум. н. 1) хүсэл, хүсэлэн, һанаашал (желание, охота, воля): Хэрбээ та хоёр үнэхѳѳрѳѳ ёһотойгоор нүхэсэдэг һаа, абалсахатнай холо бэшэ ха юм, танай дуран (З. Гомбожабай); Тархидаа нилээн гаранхай Сэндэмын энеэдэһэн хүрэшэбэ, наадаад абаха дуран булгилаадхиба (С. Цырендоржиев); дура зориг а) али нэгэн юумэндэ хүсэл, һанаашарал (желание, стремление): Хүбүүн үни хэлэхэл аад, Кушнирые һанаандаа оруулаад лэ, дура зоригоо унтаргаажархиха (С. Цырендоржиев); б) дураараа бололго, аашалалга, зорогоороо бололго, хүсэрхэл (произвол): – Эдюулхэл гэһэн хонин юм, эдихэл гэһэн шоно юм гээд һууха гээшэ хүнэй зосоо багташагүй байна даа, бидэшье хүн, тэдэшье хүн ха юм, яахадаа тэдэнэр дура зоригоороо аашалжа, арад зониие адууһа мал болгожо байха юм (Х. Намсараев); дураа гутаха юумэндэ обгүй болохо, дурагүйдэхэ, дурагүй болохо, шамарлаха (терять охоту к чему-л., испытывать недовольство или неприязнь): Та энэ залуу нүхэртэ ямар дурагүй гээшэбта, баһал дэмы дураа гутаагүйл байгаа ёһотойт (Ц. Шагжин); дураа хухарха эхир., булг. этигэл алдаха, урмаа хухарха (разочаровываться); дуран (зоргон) соогоо а) дураараа, һанаашаараа (в своё удовольствие, как хочется, как душа пожелает): Гүйхэ харайха, дуран соогоо наадаха, тоомоо таһарха забда олдодоггүй ха юм (Ч. Цыдендамбаев); Дайда дэлхэйн дала мянган сабдагуудай дуран зоргон соогоо намшуу зониие зобоохын, һүлһыень абаашахын түлөө һүни ерэдэг ха (С. Цырендоржиев); б) дураараа, зоригоороо, ѳѳрѳѳ мэдээд (самовольно); дурань дундаа, духань хэлтэгы шэнэх., аман зох. сэдьхэлээ ханаагүй, хүмэдхѳѳ буулгаһан, дураа гутаһан (недовольный, хмурый): Эдижэ, уухаданьшье, али hайнииень дүү басагандаа эдюулжэ байдагтань hамганиинь дураа гутажа, атаархажа, жүтѳѳрхэжэ, үрхэлжэ тархяа ганзагалжа, дурань дундуу, духань хэлтэгы ябадаг болобо гэнэ (Арадай онтохонһоо); 2) абьяас, талархал, инаглал, инагай, зүрхэ сэдьхэлэй хайра (склонность, любовь, симпатия): – Дуранайнгаа халижа эхилээ hаань, яахабши? / – Шам дээрэ адхахаб (Э. Зандраев); Теэд түрүүшын дуран дандаал хабарай һиимэгэр шэнгэхэн уняар мэтэ дэгдэдэг бэшэ (К. Цыденов); Дуранда нюдэн үгы, дуранда холо үгы (Оньһ. ү.); дура татаха (гү, али буляаха) али нэгэн талаараа хүсэл, инагай мэдэрэл түрүүлхэ (притягивать, вызывать чувства): Тэрэнэй задарюун сэбэр бэень, омог дорюун түхэл шарайнь басаганай дура татажа эхилбэ (С. Цырендоржиев); – Үнѳѳхи хонинойнгоо һү нюуртаа түрхеэ һаа нилээдгүй сэбэрхэнүүд боложо, ямаршье хүбүүдэй дура буляаха бэлэйбди (Ц.-Ж. Жимбиев); дура буляама аймшагтай ехэ хүсэл, талархал, һанаашалга түрүүлмэ, һайхан (восхитительный, притягивающий, вызывающий чувства): Досоохи архиинь хүнэй дура буляама һайхан, сэбэр болгожо харуулдаг болор шэл хундаганууд шэнхинэлдэшэбэ (Д. Эрдынеев); дура сэдьхэл эрэгтэй эмэгтэй хоёрой хоорондохи мэдэрэл (любовь, чувства): Дура сэдьхэлээ хоёр тээшэнь хубаарилжа, мэхэ гохоор эрэ бэеынгээ абьяас унтаргаажа ябаха сэдьхэл намда байхагүй (С. Цырендоржиев); дура сэдьхэлээ буураха дурагүй болохо (разлюбить): Али дура сэдьхэлээ буураһан, жүтѳѳрхэхэ шадалаа үни заяанда бараһан үтэли үбгэн юм гү? – гэжэ Иван гайхашаа бараба (Б. Санжин, Б. Дандарон); ○ инаг гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.