ДЭРЭ I

юум. н. 1) унтаха, хэбтэхэдээ толгой доро табидаг оро дэбдихэрэй хэрэгсэл (подушка, подголовник): Гэрлэгшэ хоёрой дэрлэжэ хэбтэхэ дэрэнь илагша ехэ хүсэтэй гарһаа үгтэхэ ёһотой юм. Тиигэбэл бата бэхи илалтаар үгтэһэнжаргалан дэрэ мүн гэһэн удхатай байгаа (Х. Намсараев); Харлажа жэбэршэһэн табан тоборюулгатай зурагар дэрэ дэрлээд, тооһотой олон дабхар һэеыдээрэ үнинэй уушханай ханяадатай Аюухан бэринь хэбтэнэ (Ч. Цыдендамбаев); дэрэ дэбдихэр (гү, али дэбисхэр) унтариин хэрэгсэл: дэрэ шэрдэг г.м. (постель): Наранай һайса баруулжа, элшэеэ һуларуулан байха үеэр, дэрэ дэбидхэрээ шэрэһэн тэргэтэй хүнүүднай хүрэжэ ерээ һэн (Ц.-Д. Хамаев); Хубсаһа хунар, дэрэ дэбисхэр, һаба һуулга, тогоо торхо, ханза хайрсаг, захаһаа абаад орон, стол, стул, юрэдѳѳ зѳѳхэ болоходошни ноохой нобшын ехэ болохо гээшэнь гайхажа сүхэрмѳѳр агшал (Б. Мунгонов); буряад дэрэ гонзогор аад, дүрбэлжэн түхэлтэй наада гэхэ гү, али нюур таладаа модон хабтагай хабшуулжа, гадарынь шэмэглэһэн оро дэбдихэрэй дэрлэхэ хэрэгсэл, айл бүхэн ѳѳрынгѳѳ хаба шадалаар нюур талыень гоёодог, илангаяа басагаяа хадамда үгэхэдѳѳ үнэтэ шулуугаар, мүнгѳѳр уралан шэмэглэдэг байһан (бурятский национальный подголовник); эмээлээр дэрэ хэхэ толгой дороо эмээл хээд хэбтэхэ (сделать подголовник из седла): Хатажа хухарантаһан үбһэ хүбүүн заһажа, дээрэнь тохомоо дэбдибэ, эмээлээрээ дэрэ хэбэ (В. Гармаев); дэрэ буляалдаан хуримай үедэ залуушуулай хаба шадалаа үзэлсэхэ нэгэ урилдаан, наадан, бэри буужа байһан басаганай бараанда оролсодог дэрэ буляалдадаг, хүргэжэ ерэһэн талын хүбүүд шэнэ гэр эхэнэрнүүдэй дүхэриг хоёрые нара зүб гурба тойроод, гурбадахияа тойрожо дүүрэхэдээ, басаганай бараатай тэргэ дээрэ хэбтэһэн дэрэ буляалдасадаг; гартаа оруулжа абаһаниинь шүүһэндэ тоотой боложо, дэрэеэ эхэнэрнүүдэй дүхэригтэ асаржа табяад нэгэ захадань һуужа, хүндын хадаг, хониной үбсүүндэ хүртэдэг (борьба за подголовник невесты на свадьбе, один из свадебных обрядов): …худын түрүү Тасхада дэрэеэ тушаахадань, дэрэ буляалдаан дүүрэбэ (Б. Санжин, Б. Дандарон); шара дэрэ ург. мүгбэ үбһэн, хүхэ сэсэгтэй, дунда зэргын утатай голтой олон жэлэй ногоолиг ургамал (шалфей); ◊ дэрэ ниилүүлхэ (гү, али нэгэдхэхэ) гэр бүлэ болохо, гэрлэхэ, хамта унтаха (завести семью, жениться): Дүүхэй мэтэ хүсѳѳр хадамда үгтѳѳгүй, харин инаг дуратай хүбүүнтэйгээ дэрэ ниилүүлһэнээ заримадынь һанажа, бүтүүхэнээр маһалзана хэбэртэй (М. Осодоев); дэрэ абаха хууш. диилдэһэн дайсан дэгүүрээ үхэдхэн унаха (упасть на поверженного врага); 2) ороной толгой табидаг тала, нүгѳѳ талань мухалай, хүлзүүр (изголовье): Тиигээд дэрэ багтаа ханада түшүүлhэн таягаа абаха гээд, нэгээрынь нүгѳѳдынь дайража шаладээрэ унагаажархина (Г.-Д. Дамбаев); дэрэ түрүүн ороной толгой табидаг тала (изголовье): Эрэ хүн дэрэ түрүүндэ, эхэнэр хүн мухалайда гэһэн хуушан заншалай ёһоор бэлэгүүдээ тиигэжэхоёр ондоо табяа бшуу (Х. Намсараев); 3) табюур, һуури (подставка); дэрэ модон түмэр замай рельс доро дэбдигдэдэг тэбхэр ута модон (шпала).