ДАРУУЛХА

үйлэ ү., идх. залог 1) шахуулха, хашуулха, хүндэ юумээр дарагдаха, хушагдаха (быть придавленным, задавленным, покрываться): Тиигээд лэ тэдэ шаргануудаа оройлон гэшхэжэ, нилээдгүй томохон ашаануудаа даруулан, бастриг модонуудаа татабад (Ц.-Ж. Жимбиев); Валя тракторай ябажархёо һаань, даруулхаяа айһан юумэдэл, үндэгэд гэхэдээ, хормойдоо торолдон унажа, хажуу тээшээ харан, ёолон хэбтэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); тооһондо даруулха тооһоор хушагдаха (покрываться пылью): Баруун хойнонь таг дээрэ тооһондо даруулһан арбаад-хорёод дэбтэрнүүд үни сагай ойронь хүрэгдѳѳгүй хэбэртэй (Ц. Дон); няза (гү, али хуха һамна, хуха нуга) даруулха нязалагдаха, хухарха, нугарха, бута сохюулха (быть раздавленным): Тэрэнь хахадаараа шулуунда няза даруулһан гонзогор модон хайрсаг байгаа һэн (Б. Мунгонов); Эдэ һѳѳгүүдынь бултааран тооной хуха һамна даруулан, һалаа мүшэрѳѳ шууранхай (Ц.-Ж. Жимбиев); Бүдүү нарин эшэнүүдынь бордоһо шуурганда хуха нуга даруулдаг һэн (Ц.-Ж. Жимбиев); ◊ харада даруулха айдаһатай зүүдэ хаража, нойрмогоор зобохо (видеть кошмарный сон): Гэбэшье тэрэ үргэһэ нойртоо диилдэнэ, харада даруулжа зобоно (Ц.-Ж. Жимбиев); һанаанда (гү, али һанаа үнѳѳндэ) даруулха бодолгодо хатаха, һанаа үнѳѳн болохо (задумываться): Энээнһээ урдашье ангууриһаа голлоод, ямаршьеб һанаанда даруулан, уруу дуруу һуудаг һэн (Д.-Д. Дугаров); Ондоо тээшээ ошоходош, ямар бусагша ааб гэжэ һанаа үнѳѳндэ даруулхаш (С. Цырендоржиев); 2) ууһан гү, али эдиһэн юумэеэ саашань оруулхын тула юумэ эдихэ гү, али ууха (заедать, запивать): Гансал Зѳѳлэн Бүхэ хэндэшье анхаралан хандуулангүй, халуун шүлѳѳр даруулжа байгаад, тон томоотой янзаар, шэмээгүйгѳѳр баахалдайн мяха жажална (Б. Мунгонов); 3) диилдэхэ, булигдаха (быть побеждённым): Бэльгэн морин Тхожей – / Дайлалдана дайсадтаяа, / Даруулхань ха гү, яалтайб? (П. Хатуев); 4) дайлахыень баадхаха (заставить подавить, велеть завоевать): Эдэ золигуудые Галдан хаанай сэрэгээр даруулжа, алтан дэлхэй дээрээс оро бодогүй намнаха юм сэн, – гэжэ уурлаба (Б. Санжин, Б. Дандарон); 5) баһуулха, доромжолуулха (быть оскорбляемым, унижаться); Иигэжэ хүндэ даруулжа, баһуулжа, үшѳѳ дээрэһээнь хардуулжа байхадаа, хүнһѳѳ айжа байха аргашни һалаа бшуу даа (Ц. Дон); 6) нюухыень баадхаха, нюулгаха, хадагалуулха (заставить утаить): Харин намарынь Дэнзэн ажалта үдэрнүүдтээ орооһо таряа абахадаа, сэхэеэ хэлэжэ, мэшээг орооһо шэгнүүршэндэ даруулаа һэн (З. Гомбожабай); 7) номгоруулха, ами доошонь оруулха (успокаивать); амяа даруулха амияа абаха, хѳѳрэһэн сэдьхэлээ номгодуулха (успокаивать дыхание): Саб сагаан толгойтой, шэнгэн һахалтай үбгэжѳѳл үгэ хэлэхынгээ урда амияа даруулжа, түр зуура байд гэбэ (Ч. Цыдендамбаев); уур сухалаа даруулха тайдхарха, уур сухалаа бариха (подавлять свой гнев); даруулан хэлэхэ (спокойно говорить): Би хүргѳѳд үгэһүүб, – гэжэ агроном уриханаар даруулан хэлээд, гарһаань дүнгэн һугадажа, милициин зургаан тээшэ ябаба (Ц. Дон).