ДАЙ(Н)

(Н) юум. н. 1) дайсан, эсэргүүсэгшэ (враг): Орохо дайе угтан орохо, гараха дайе үдэшэн мордохо; Совет Армиин баатар сэрэгшэд дайгаа дараба; ◊ дайгаа даража, даагаа һүүлдэхэ илаха, диилэхэ, дараха, булиха (одерживать победу): Гэбэшье дайгаа даража, даагаяа һүүлдэжэ бусаһан уладууд гэжэ ойлгохоор, гэшхэдэл, алхасань шанганууд, дуу, хѳѳрэлдѳѳниинь хүхюу дорюунууд байгаа бэлэй (Б. Мунгонов); 2) хүнүүдэй гү, али гүрэнүүдэй хоорондоохи зэбсэгтэ тэмсэл (война): – Үгы … Ши, хээтэй, дуулаагүйгши? Дайн эхилээ ха юм (Ц.-Ж. Жимбиев); дайн дажар (гү, али байлдаан, сэрэг) зэбсэгтэ тулалдаан, алалсаан хюдалсаан (война, войны): Гансал дайн дажар түргѳѳр дүүрэдэг һай даа (М. Осодоев); Дайн байлдаан соогуур үхэдэл хохидолой дундуур ябажа, хатуу шэрүүн болошоһон эдэ зон мүнѳѳ хайлан уяржа, хүбүүхэнэй тархииень эльбэнэ, тэбэринэ, үргэнэд (Ц.-Ж. Жимбиев); Теэд инаг гансань дайн сэрэгтэ мордохоёо байһан бэшэ, харин ямар нэгэ найр нааданда ошохо гэһэн юумэдэл, ехэл энеэдэтэй зугаатай ябаа һэн (Ц.-Ж. Жимбиев); дай жүрѳѳдэгшэ (гү, али үүдхэгшэ) гүрэн түрэнүүдые дайлалдуулхые һэдэгшэ, дай эхилэгшэ, дайнай эхин ушар шалтагаа гаргагша (зачинщик войны): Дай жүрѳѳдэгшэ амитадай байһан сагта алтан дэлхэй амар заяа үзэхэеэ болёол хаш даа, – гээд, эрхиеэ татасагаана (Д.-Д. Дугаров); Шуһата муухай дай үүдхэгшэдтэ хараал шэрээл табижа, яагаадшьеб даа дайгаа дараха, даагаа һүүлдэхэ тухайда бодомжолдог (М. Осодоев); дайгаар орохо сэрэг буу хэрэглэн, дай эхилхэ, дайлажа орохо (начать войну, напасть): Солонгосой урдаһаа дайгаар орохо зуураа дуулдаагүй амжалтануудые буһалгаашад туйлаба (Д. Батожабай); дай хэхэ дайлаха, сэрэг буу хэрэглэн тулалдаха (воевать): Тэдэшни удхатай дай хэнэ бэшэ, миил тонуул дээрмэ хэжэ, һүйд татана бшуу (Б. Санжин, Б. Дандарон); дайнда ошохо (гү, али мордохо) зэбсэгтэ тулалдаанда хабаадалсаха (отправляться на войну): Дүшэ нэгэн оной ноябрь соо баруун дайнда мордохо саг тулажа ерэбэ (Б. Мунгонов); ◊ дайнай хүлдэ дайрагдаха хохидохо, хохидолдо орохо (понести ущерб, потери): Энэ олон мянган шоргоолжон мэтэ сэрэг нэн түрүүн баруун захын, манай Засагта хаан аймагай газарта хүрэхэ, манай нютагай зон тэрэ сэрэгэй хүлдэ дайрагдаха (С. Норжимаев); 3) будд. ташаяан, шунал, шунахай һанал (чувственное вожделение); Дайни дарагсан Будда бурханай нэгэ нэрэнь (один из эпитетов Будды); ○ сэрэг гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.