ДАБИРХАЙ

1.юум. н. 1) шэлбүүһэтэ, мүн бусадшье мододой нилдагар, няалдангир шүүһэн (древесная смола): Һүртэ шара саһанай һүүлээр газар дайда дүүрэн сээжээрээ амилжа, халуун наранда дулаасаһан нарһад дабирхай бушхатараа найгана (Ч. Цыдендамбаев); дабирхай нэрэгшэ шэлбүүһэтэ модоной шүүһэ халаажа гаргадаг, эд болгодог хүн (смолокур); ◊ гал дээрэ дабирхай нэмэхэ (гү, али адхаха) юумэнэй байдал һүрѳѳдүүлхэ, һүжэрүүлхэ (≈ подливать масла в огонь): Угайдхадаа энээн тухайда эжынь ганиран донгодожо, гал дээрэ дабирхай нэмэлсэнэ бшуу (М. Осодоев); дабирхай халаха а) үшѳѳ архи уухаяа һанаха (захотеть ещё выпить): Харин иигэжэ байһаар дахин дабирхайгаа халашахамнай ха, ойро дээрэһээ болиё… (Х. Намсараев); б) ямар нэгэн юумэндэ дашуурха (увлекаться сильно каким-л. процессом, делом): Зай, хүрэг даа. Дабирхайм халаад, арай ехэдүүлэн алдаба хаб. Yнэндѳѳ хэлэхэ юумэн үшѳѳ бии hэн (Ж. Балданжабон); 2) модонһоо тусхай аргаар абтадаг тоһолиг зүйл, тэргын гол мэтые тоһододог, шарха, шулгархайда түрхидэг (дёготь): Мүрѳѳ холоһон морин, дабирхай түрхингүй, хуурайгаар шэрэһэн тэргэ, таһалаад хаяжархиһан аргамжа, хазаар гэхэ мэтэ һанагдажа, олоной юумэндэ эзэн мэтээр хандаха хадагалха хүн үгы байна гэжэ шүүмжэлэн бодоно (Ц. Дон); ◊ далай дабирхай ехэ, элбэг (обильный): Хэды тиигэжэ хүдѳѳдэ байдаг болобошье, наһан соогоо шахуу суглуулһан далай дабирхай шэнги һүрэг ехэ зѳѳриеэ эндэһээ хүдэлгѳѳгүй (Х. Намсараев); 2. тэмд. н. 1) нилдагар, няалдангир шүүһэтэй (смолистый): дабирхай түлеэн; 2) дабирхай шэнги хара үнгэтэй (смоляной, как дёготь): Дабирхай хара үүлэн дахии һарые залгижа, газар харанхы хара нүхэн болошоо һэн (Д. Батожабай); 3) эхир., шэлж. хашарган (надоедливый): Хүндэ дабирхай бү болол даа саашаа.