ДААХА

үйлэ ү. 1) юумэ үргэжэ шадаха, юумэ табихада, ашахада тогтоохо, шэрэжэ диилэхэ (быть в состоянии поднять, суметь удержать, осилить): Дүү хүбүүниинь дүүрэн хүрзэтэй шорой арайшье гэжэ даажа, иишэ тиишээ тэмтэрэн, ѳѳдэнь гаргажа хаяна (Ц.-Ж. Жимбиев); даажа ядаха үргэжэ ядаха, арай гэжэ үргэхэ (быть не в состоянии поднять, едва поднимать): Тэдэнэр асари хүндэ ашаагаа даажа ядаад, мээл энэ дороо унагаажа орхихонь гү гэхээр газарай нюруугаар шэрэсэлдэн зѳѳнэд (Ц.-Ж. Жимбиев); 2) ѳѳрынгѳѳ харюусалгада абаха, ѳѳр дээрээ абаха, ямар нэгэ ажал хэхэ, ябуулха (принимать под свою ответственность, на себя, выполнять что-л., заниматься, ведать чем-л.): Тиимэ дээрэһээ таанар даажа абаһан ажалаа һайнаар захадань хүргэхэ ёһотой байнат (Х. Намсараев); тушаал дааха тушаал эзэлхэ (занимать должность): Тушаал дааха гээшэмнай таһалгаһаашье болодог бэшэ, тэрээн соо һууһан хүнһѳѳ болодог байха (Ц. Шагжин); бэеэ дааха а) беэ бодхоожо шадаха, бодожо шадаха (поднимать себя): Доржын хүлэй унтарха шархирхань нэгэ бага бараг боложо, газар дүнгэдэг, бэеэ даадаг боложо, байн хуушанайнгаа түхэлдэ ороно (Ч. Цыдендамбаев); б) бэеэ мэдэхэ (быть самостоятельным): Тиибэ яабашье нагаса эгэшынгээ тэдхэмжээр арбан класс дүүргэжэ, саашаа мүрѳѳ хаража, бэеэ даажа, культурно-гэгээрэлэй һургуули түгэсхѳѳ (Ц.-Д. Хамаев); гэмые бэедээ даажа абаха гэмэгүй байгаад бэеэ гэмэтэйб гэжэ хэлэхэ (брать вину на себя): Хэды тиибэшье һаань, нүхэрѳѳ зэмэтэй болгохогүй гэжэ бүхы гэмыень Доржо ѳѳрынгѳѳ бэедэ даажа абаа бэлэй (Ч. Цыдендамбаев); ◊ гар дааха ѳѳрѳѳ дүүргэхэ (лично выполнять): Энэ Бата нэрэтын намда мүнѳѳ намар хэхэ болоһон хүдэлмэридэ гар даажа, найдуулһанаа мэдэхэ хэрэгтэй (Х. Намсараев); 3) тэсэхэ, тэсэжэ гараха (выдерживать, сносить, переносить): Шаазгайтын һүзэгшэ үбгэд хүгшэд тэрэниие бултадаа хүндэлжэ, бүхы аашыень даагаад байдаг ха юм (М. Осодоев); ая дааха тэсэхэ, тэсэжэ гараха (сносить, выносить): Нюдаргын ая даахагүй эхэнэрнүүд намда хэрэггүй!.. (Д. Батожабай); наада дааха наадалуулха, доромжолуулха, энеэдэн болохо (сносить насмешки); хүйтэ (гү, али һэрюу) дааха хүйтэ урьяха (холодить, веять прохладой, знобить): Тэдэ хоёр хүнэй харанууд һүүдэр шэнги дүрсэнүүдэй харанхы руу хулжан орожо, харагдахаа болиһые һанахадаа, досоонь хүйтэ даажа зэбүүрнэ (Ц. Дон); Һэрюу даажа, нимгэн субатай би халта жэхэгэд гээд абанаб (А. Жамбалдоржиев); халуу дааха халуудашаха, халуу урьяха (бросать в жар): Тэргэ дээрэ һуумсаараа гансата һанаа сэдьхэлни амаржа, хамаг бэемни, илангаяа хүлнүүдни халуу даажа шархирба (Ц. Шагжин); 4) диилэхэ, илаха, дараха (одолевать, побеждать): – Тиимэ тарган һамгые үбшэн дааха юм аал? (Ч. Цыдендамбаев); 5) отолхо, сабшаха (резать, рубить): Үбгэн наһан үндэр / Үльгэр жэшээ заадаг, / Хатуу булад хангир / Хадын шулуу даадаг (Х. Намсараев); …сарбаа һүхынгѳѳ хурсаар даадагые … хѳѳрэлдэжэ… (Х. Намсараев).