ДҮРѲѲ

юум. н. 1) мори унахадаа, дээрэнь гэшхэжэ мордодог эмээлэй хабтаһануудта һур ооһороор үлгэгдэдэг, доодо таладаа хабтагар болгогдоһон түмэр хэрэгсэл (стремя): Дүрѳѳгѳѳ хан гүүлэн моринһоо буухадань лэ, тэдэ Майдарай ерэһые ойлгожо, хүлһѳѳ аршан дүтэлбэд (Д. Эрдынеев); Дүрѳѳнүүд, хазаарай аманууд бүдѳѳр орёогдоһондоо ханхинанагүй (Ж. Тумунов); дүрѳѳгэй ула дүрѳѳгэй доодо, хүл табихаар үргѳѳр дабтагдажа хабтайлгаһан хуби (донце стремени); дүрѳѳгэй һиилүүр дүрѳѳгэй дээдэ талада һиилэгдэһэн гү, али ондоо түмэр гүйлгэжэ, шаража бүтээгдэһэн гоёолто (орнамент на стремени); дүрѳѳ уташье һаа газарта хүрэхэгүй, дүү һайнш һаа ахада хүрэхэгүй (Оньһ. ү.) аха хүниие хүндэлхэ, дүү хүн урда гаража байжа ябаха ёһогүй; дэгэл захатай, дүү ахатай (хотя и длинно стремя, до земли не достанет; хоть и хорош младший брат, но со старшим не сравнится); дүрѳѳ ниилэхэ а) эмээл морёор ябахадаа, дүтэ дүтэ зэргэлжэ ябаха (ехать рядом, быть спутниками); б) ехэ эбтэй эетэй ажаһууха (жить душа в душу); в) нэгэн адли хараа бодолтой байха (быть единомышленниками): Дүрбэн зүгэй нүхэдтэй / Дүрɵɵ ниилэн ябаһан хүн / Эрын ехэ баялиг / Эдлээ гээшэ омогорхон (Д. Жалсараев); ◊ дүрѳѳ харшаха атаа мэеэтэй байха, үрсэлдэхэ (соперничать, конкурировать); дүрѳѳ алдахагүй хүндэ абтахагүй, ѳѳрынгѳѳ хараа бодолһоо арсахагүй (иметь твёрдый, непреклонный характер); дүрѳѳ дараха шууд яаралтай, габшагай ябаха, ажаллаха (быстро, проворно идти или работать); дүрѳѳһѳѳ бууха наһа бараха, бурхандаа мордохо (умирать): Дүшэн хоёр наһандаа / Дүрѳѳһѳѳ буубалши. / Дүүхэй хонгор намайгаа / Орхижо ошоболши (Д. Улзытуев); 2) түнх. хүлѳѳрѳѳ гэшхэжэ урагшань ябуулдаг велосипедэй нэгэ зүйл (педаль велосипеда); 3) бэһэлигэй дээдэ талын тэбхэрээр хабтайлгаһан хуби, дээрэнь элдэб угалза, угалзатуулһан үзэгүүд г.м. бүтээжэ шэмэглэдэг, үгышье һаа, тэрэл зангаарнь орхидог (печатка на кольце).