БУЛЯАЛДАХА

үйлэ ү., угталд. залог 1) татасалдаха, бэе бэеһээ татажа абалсаха (вырывать друг у друга из рук, отбирать друг у друга): Теэдшье аха дүү хоёр юугээ буляалдаха һэм, нэгэ тогоон айл һууһан зондо олзолһон хамаг бүхы олзо нэгэл тээшээ ороно ха юм (С. Доржиев); дэрэ буляалдаха бэриин дэрэ буляалдаха урданай хурим түрын наадан (отнимать друг у друга подголовник): Тэдэнэй дунда шэнэ гэрэй бараа шэрэһэн хүбүүд, баһа дэрэ буляалдаха шамбай шиираг хүбүүд мүн лэ тойролсонод (Х. Намсараев); үүдэ буляалдаха үүдэндэ түрүүлэн орохо гэжэ түрисэлдэхэ (толкаться в дверях); 2) тэмсэхэ, мүрысэхэ (соперничать, состязаться): Һалаһанаашье мэдэнгүй һалаад, райкомойнгоо шэрээһээ халяад, шиниингээ һуури буляалдажа зобоохолби (Б. Мунгонов); дүрэ буляалдаха бүхэ барилдаанда урилдаха, барилдаха (соперничать в приёмах борьбы): Хоёр нохойдол адляар тэдэниие носолдуулхые хэдышье тэрэнэй оролдоходонь, хуушанай шоно болоһон барилдаашад ѳѳһэдынгѳѳ һанаашаар дүрэеэ буляалдана (Д. Батожабай); дүрэ буляалдалгын бүхэ барилдаанай, сүлѳѳтэ барилдаанай (вольный – о борьбе); ◊ ами буляалдаха үхэлэй үүдэндэ ерээд байха, үхэжэ ядажа хэбтэхэ (находиться при последнем издыхании): Нёдондо Дёминой амияа буляалдажа хэбтэхэдэ, хэды дахин ерээ бэлэй (А. Ангархаев); үнгэ буляалдаха олон үнгын холилдожо һолонготон харагдаха (переливаться разными цветами): Хада уулануудай оройнууд һолонгын бүхы долоон үнгэ буляалдан наадажа байхадал гэнэ (А. Жамбалдоржиев); 3) ондоо тээшээ тэгүүлхэ, хадуурха, эрмэлзэхэ, зорихо (стремиться, рваться в другую сторону): Хойто зүгһѳѳ урдажа ерээд, эрид зүүлжээ мэлмэрһэн Анга голой урда бэеын ойлиг гүбээн баруун урдуур ото таряалангай газар аад, үхэр мал тиишээ буляалдадаг нэгэ муутай юм (С. Доржиев); Гарнуудни эзэ эхигүй хайрсагайнгаа замаг тээшэ буляалдаба (Ц.-Д. Хамаев); гэдэргээ буляалдаха а) гэдэргээ сухариха (пятиться назад): Теэд мориниинь гэдэргээ буляалдаһан зандаал байба (Ж. Тумунов); б) хойшонь татаха, унжагайрха, удаха, һаатаха (медлить, мешкать): Илангаяа тармалгын бригадые даажа ябаһан Базар хүбүүн эсэшэ сусашагүйгѳѳр бухал табижа, гэдэргээ буляалдадаг хүнүүдые баалан түргэдхэжэ, омогтой дорюун ябана (Ц. Дон); урагшаа буляалдаха урагшаа тэгүүлхэ (рваться вперёд): Саһа сэнгээр хушагдажа, сагаан болошоһон тарган боро мориниинь мундуугаар заадажа, урагшаа буляалдан бурина (Ц. Дон); саашаа буляалдаха саашаа болохые оролдохо, зайлаха (отстраняться): Алеэ даа наашань хушууханаа, үгы энэ юундэ саашаа буляалдана гээшэбши? (Ц. Шагжин); 4) арсалдаха, боһосолдохо (препираться, спорить): Һүүлдэ Цэрэнэй мүнгэ ехые оруулдаг болоходо, эдэ бүгэдые би бариха, мэдэхэ һэнби гэжэ Сэндэмэ буляалдадаг болоо (Д. Эрдынеев); үгэ буляалдаха арсалдаха, зүрилдэхэ, үһэрилдэхэ (спорить, пререкаться): Хонгорой эдэ хүнүүдээр иигэжэ һанаа амарханаар үгэ буляалдан ажаллахые тэрээ саанахана зогсожо байһан Жаргал шагнахадаа гайхана (Д. Эрдынеев); ѳѳрынхеэрээ буляалдаха ѳѳрынхеэрээ хэхэеэ һанаха (стоять на своём): Һамганайнгаа ѳѳрынхеэрээл буляалдаад байхада, тэрэ сухалаа хүрэбэ (Д. Эрдынеев); сэсэ буляалдаха сэсэрхэлдэхэ, бэе бэеынгээ ухаанай хурсые туршалсаха (спорить, дискуссировать): Сэсэ буляалдаха гээ һаа – ухаан бии, гоёхо гээ һаа – хубсаһан бидэндэ бии бшуу (М. Осодоев).