БОРО I

тэмд. н. 1) хара сагаан хоёрой холисо үнгэ (серый): Хэшэгтэ хуһанай шүлтэ бусалгажа, шара бэхэ болгоод, хаанаһаашьеб галуунай хуушан үдэ, зузаан боро саарһа асарба (Ч. Цыдендамбаев); боро добо саһан хайлажа, боро һаарал үнгэтэй болоһон добо (серый холм): Би аргааханаар эжыһээ холодон, боро добынгоо оройдо гаража, бургааһанай дурһан жэмбүүрээрээ наадажа эхилбэб (Ц. Шагжин); боро үбһэн элдэб ногоо холисолдоһон үбһэн (сено из разнотравья); боро гүбээ дабажа үзѳѳгүй, буруугай бэлшээриһээ гараагүй холо ошожо үзѳѳгүй (далеко не выезжавший): Тиимэ хадаа боро гүбээ дабажа үзѳѳгүй, буруугай бэлшээриһээ гараагүй хүн гэдэг бэеэрээ болоноб (Х. Намсараев); 2) хүйлэн, хүүгшэ, хүхэльбэ (серый, сивый): Саһа сэнгээр хушагдажа, сагаан болошоһон тарган боро мориниинь мундуугаар заадажа, урагшаа буляалдан бурина (Ц. Дон); Боро нохойшье газар унхидан, ямаршьеб үнэр олоод, урагшаа тэгүүлэн гангинаба (В. Гармаев); Тэнгэриин хүхэ даалимба дээбэри дээрэ угалза болон тараһан мүшэр дундуур жэжэхэн боро шубууд ехэ олон (Ч. Цыдендамбаев); боро (гү, али хүхэ) һоно а) хэдэгэнын нэгэ янза, хара-боро үнгэтэй, нарин бэетэй (паут серый); б) эрэ нугаһан (кряковый селезень); боро гүрѳѳһэн үбэлэйнгѳѳ нооһо ургуулһан гүрѳѳһэн (косуля): Намар, үбэл болоходо нѳѳхил хэрмэн хушуутаяа тоншоходоод лэ, хабар зун болоходо нѳѳхил буга хандагай, боро гүрѳѳһэеэ олзолоод лэ байдаг хүн гээшэ (Б. Мунгонов); боро һойр эмэ һойр (копалуха); боро шандаган зунайнгаа боро нооһо ургуулһан шандаган (заяц-русак); 3) юрэ хирын, жиирэй (простой, примитивный, незатейливый, неприхотливый): Бата зайһан гээшэмнай тиимэ жэжэ боро хирын юумые тоодоггүй хүн гээшэл (Х. Намсараев); боро арга гэрэй эмнэлгэ, мэргэжэлтэ эмнэлгэ хэрэглэнгүй эмшэлэлгэ, элдэб, ханалга, жэн г.м. хэрэглэн (домашнее лечение): Ямаршье докторгүйгѳѳр боро аргаяа хэхэдэнь, тэрэнь туһа бэшэ тодхор боложо, хаа-яа эндэһээ сэхэ больницада орохо ушар тохёолдодог (Ц.-Ж. Жимбиев); боро ажал жиирэй ажал (простая, обычная работа): Эжы абань холын хараа бодолтой зон байжа, үхибүүдэйнгээ саашанхи ажабайдалдань һайниие хүсэжэ, багаһаань боро ажалай дүй дүршэлтэй болгоһон (Д. Цыбенова); боро шүлэн хара шүлэн, ямаршье холисогүйгѳѳр, гансал мяхаар шанагдаһан шүлэн, нарай бэетэй эхэнэртэ, үбшэлһэн, үргүүлһэн зондо уулгадаг (мясной бульон): Ханда шэшэрһэн гараараа аягыень абаад, амандаа дүтэлүүлхэдээ, боро шүлэнэй хангал абажа, хомхойгоор һороо һэн (Д. Эрдынеев); боро эдеэн юрын, элдэб амтан зүйлгүй эдеэн, үдэр бүриин хоол (простое, посведневное кушанье): боро эдеэндээ орохо; боро юрьеэнэй зон юрын хара зон (простой люд): Бидэнэр шэнги боро юрьеэнэй зониие тэндэ оруулдаг бэшэ ха юм (Д. Батожабай); боро хирын хүн жиирэй, дунда зэргын хүн (заурядный человек); боро ухаан гэнэн, мэхэ гохогүй ухаан (бесхитростный, незамысловатый ум): «Үнеэнэйнгээ хорёо сооһоо баһа юугээ дуулаад ерэбэ гээшэб?» гэжэ боро ухаандаа тэрэ бодоодхиһон янзатай (Б. Мунгонов); боро бааза юрэ хирын, жиирэй, эгээлэй (простой, примитивный, топорный): Аймшагтайгаар гоёжо ерэһэн Василий Лангын удаа кафедра дээрэ гараад байхадань, Осип Михайловичай хубсаһан бүришье боро бааза шэнги (Ч. Цыдендамбаев); боро гэртээ богдо, хара гэртээ хаан мууханшье һаа гэртээ эзэн (господин, хозяин в своем доме): Зарим хүнүүд Аригуун Бүүбэй дүшэ гаража, сулал баядаар барилдажа, ноёдоор носолдожо ябахаа залхуурдаг, боро гэртээ богдо, хара гэртээ хаан hуудаг болобо хаяа гэжэ хѳѳрэлдэдэг байгаа (Ж. Балданжабон); 4) үзэмжэгүй, муухан, морхигорхон (невзрачный): – Һайн эрые оложо ядахадаал, хамагай хойно үлэхэдѳѳл, минии боро, энэ боро гэрэй хойморто хүлѳѳ амаруулха баатай болоо хаямши дѳѳ, – гээд, үбгэн эльгэ хатасагааба (С. Цырендоржиев); 5) бүүдэгэр, бүрэгэр, бүрэнхы, гэгээ муутай (смутный, неясный, неотчётливый): Доохонуур байһан бургааһан соо нэгэ боро юумэнэй дээшээ үгсэн ябахань бордоһон соогуур халта-мүлтэ харагдаадхиба (С. Доржиев); боро хараан һүни болохын урдахана үдэшын бүрүүл, бүрэнхы саг гү, али үглѳѳнэй үүр хираанай үе (сумерки): Наран орожо, хотон соо боро хараанай һүүдыхэдэ, тэнгэриин зүүн хаяа улайжа, туйлай ехэ түүдэгэй дүлэ бадаруулжа байһандал болошоод байба (Ц.-Д. Хамаев); боро хараа таһартар харанхы болотор (дотемна, до наступления темноты): Теэд би үшѳѳл гэртээ орохо дурагүй, боро хараа таһартар горхоной эрьеэр зайгуултан ябабаб (Б. Мунгонов); 6) хүрин хара, бараан – хүнэй арһанай үнгэ тухай (смуглый): Шалбагар улаан нюурынь юундэшьеб хүлдэнхэй хартаабха шэнги уршагар боро болошонхой (Б. Мунгонов); 7) бууралтажа эхилһэн, бууралтад гэһэн (седеющий): …аргамжын задархай шэнги боро үһэеэ магнай руугаа һанжуулһан ама халамгай Эдик найган зогсожо… (Д.-Д. Дугаров); 8) шэрхи, юумэ хэхэдээ даамай, бэрхэ (выносливый): Юрэдѳѳ, шэрхи боро амитад арайшье гэжэ ондо ороһон аад лэ, шэнэ гараһан ногоондо садаагүй, ёһоор тэнжээгүй юумэд ябана (Ц.-Ж. Жимбиев); Будай мүнгэн һаадагтан, / Бухайр шара номотон / Боро зүрхэеэ булгилуулба, / Буха хүзүүгээ таталдаба (Гэсэрһээ); 9) тунга, тольбо, эдлүүрилэгдээгүй (целинный, невозделанный, нетронутый); боро газар тунга, тольбо газар, эдлүүрилэгдээгүй байһан газар (залежные земли, целина): Тиигээгүй һаа, «Шэнэ болон боро газар элдүүрилһэнэй түлѳѳ» гэжэ ори ганса медальтай байха хүн байгаа (Ц. Цырендоржиев); 10) дүтын, унаган (близкий, закадычный): Боро хараан бууна. / Боро нүхэрэйдѳѳ ороноб. / Борсойжо тэрэм һууна. / Боро шүлыень һороноб (Г. Дашабылов); ○ хара, хирэ, хүхэльбэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. юум. н. боро зүһэтэй морин, мориной нэрэдэ, һургаһан хүнэйнь нэрэтэй хамта оролсодог, жэшээнь, Жамьянай боро (серка, серко): Эзэнэйнгээ тугжагар хүндэшье хада үндэр боронь Булавинай сагаан мориндо хүсэгдэнгүй харайна (Б. Санжин, Б. Дандарон).