БЭШЭ I

1. дах. ү. 1) үгы, буса (не): Үгэ хэлээрээ бэшэ, ажал хэрэг дээрээ бэеэ харуулха ёһотойбди (Ц. Шагжин); бага бэшэ ехэхэн (немалый): Олон үдэр соо оролдолго хэшээлээ гаргаһанай эсэстэ Доржо бага бэшэ амжалтануудые туйлаба (Ч. Цыдендамбаев); холо бэшэ дүтэшэг, эндэхэнэ, ойро (недалеко): Отогынь холо бэшэ гэжэ һанаад, мүрыень мүшхэжэ голлоһониинь, дүтэ шадар ангуушад байрлаһан янзагүй байшоо (Д.-Д. Дугаров); ээлжээтэ бэшэ ээлжээнһээ гадуур (внеочередной): 1990 оной декабриин 8. Ээлжээтэ бэшэ райкомой пленум боложо, намайе нэгэдэхи секретаряар һунгаба (Ц. Цырендоржиев); эрхэ бэшэ а) заатагүй, заабол (обязательно, непременно, во что бы то ни стало): Энэ хүн туһалха бэзэ, эрхэ бэшэ туһалха бэзэ гэжэ юундэшьеб би энэ хүндэ этигэнэбиб даа (Г. Цыдынжапов); б) ѳѳрѳѳ мэдэнгүй, эзэлүүдгүй (невольно, непроизвольно): Хоёр айлшад гэрэй эзэн эхэнэртэ эрхэ бэшэ анхаралаа хандуулна (С. Доржиев); 2) урда тээнь байһан -гүй частицатай хэрэглэгдэхэдээ, бүридэмэл тэмдэгэй нэрэ бии болгожо, -гүй (үгы) гэһэн удхада ондоо удха оруулна: һонирхолгүй бэшэ һонирхолтой, һонин (небезынтересный); ашаггүй бэшэ ашагтай (небезвыгодный); 3) тодо бэшэ түлѳѳнэй үгэ ба наречитэй хэрэглэгдэхэдээ буруушааһан, арсаһан удхаараа үлэдэг: – Теэд ямаршье бэшэ хадань юундэ иитэрээ һанаашархаа хүмши? (З. Гомбожабай); 4) гаралай падеждэ байһан ерээдүй сагай причаститай хэлэгшын үүргээр хэрэглэгдэхэдээ, хэлэгшээр гаргагдаһан удхые зүбшѳѳхэ баатай гэһэн удхатай (ничего другого не остаётся, другого выхода нет, кроме как…): – Юрэдѳѳл, мүнѳѳ болоһон юумые танда дуулгахаһаа бэшэ, Галша та хоёрой үгэлсэһэн абалсаһан юумэнүүдэй тулада үгэ хэлэ зѳѳгѳѳшэн бэшэб… (Х. Намсараев); 5) —маар4, -хаар4 залгалтануудтай глаголой түхэлтэй хамта бүридэмэл тэмдэгэй нэрэ бии болгоно (невозможно, нельзя): Тиихэдээ тэдэниие танихаар бэшэ, хубсаһа хунарынь шабар шабха болошонхой, нюур шарайнь зүдэрүүшэг юумэд ерэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); 6) урда тээнь байһан ерээдүй сагай причаститай хэрэглэгдэхэдээ -гүй, -нхаар4 гэһэн удхатай (нельзя, не следует, не должно): – Иигээд бригадаар бүхы наһаа үнгэргэхэ бэшэ, центртэ байдал түхеэрнэ аабзат даа (Д. Эрдынеев); 2. элирх. үүргээр хэрэгл. ондоо, нүгѳѳ, бусад (другой, иной, прочий, остальной): Эдэ үбшэнтэниие тон һайса үзѳѳд, ажалда ябахаарнуудыень ябуулжа, бэшыень аргалха хэрэгтэй (Ж. Тумунов); бэшэ юумэн үгы ондоо юумэн үгы (ничего другого нет).