БЭЛЭН

1.тэмд. н. 1) бэлдээтэй, бэлэдхэлтэй, түхеэрээтэй (готовый, приготовленный, имеющийся в наличии, наличный): Тиигээ һаа, дүрбэ гү, али табан үдэр машинаар тармаһан бэлэн үбһѳѳр бухалаа табижа дүүргэхэ байна гээшэт (Х. Намсараев); бэлэн байха түхеэрээд байха (быть готовым): Гэр бараагаа ѳѳдэнь татажа, холо дүтыншье айлшадые буулгахаар бэлэн байха хэрэгтэй (Ц.-Ж. Жимбиев); бэлэн мүнгѳѳр гар дээрэхи мүнгѳѳр, сэбэр мүнгэнэй (на наличный расчёт); бэлэн дэгэл оёгдоһон дэгэл (готовый дэгэл); 2) хүнгэн, орёо бэшэ, бэрхэшээлгүй (нетрудный, лёгкий): Хоёр айлай орохо бэлэн гэр хабсарха гээшэ тиимэшье бэлэн ажал бэшэ байба (С. Цырендоржиев); Бэлэн жаргал ута наһагүй, бэлэн дуран амтагүй (Оньһ. ү.); үзэхэдэ бэлэн үзэхэдэ, шудалхада сомор, хүнгэн (на вид простой); элдэхэдэ бэлэн арһан элдэхэдэ хүнгэн арһан, жэшээнь, хурьгадай гү, али хэрмэн мэтын жэжэ амитадай (лёгкая для выделки кожа); бэлэн хэрэг бэшэ хүнгэн бэшэ хэрэг (непростое дело): Теэд хабсагай шулуун хадануудай оройгоор һанаһан тээшээ харгы гаргахань тиимэшье бэлэн хэрэг бэшэ (Д. Батожабай); бэлэн мүрѳѳр амарханаар, бэе амараар, бэеэ зобоонгүйгѳѳр (по линии наименьшего сопротивления): Суурхаха, магтуулха, хүн зоной урда барагаар харагдаха, бэлэ мүрѳѳр нэрээ нэрлүүлхэ ажал саг үргэлжэ һанаашалжа ябадаг Намсараевта энэ шиидхэбэри таарамжатай байгаа һэн (Д. Эрдынеев); 3) хэбэрэг, хүүрхэй, бүхэ бэшэ (хрупкий, непрочный, некрепкий); бэлэн бүд хэбэрэг, түргѳѳр хахардаг бүд (непрочная ткань); 2. юум. н. хүнгэн, зохид юумэн гү, али байдал, таатай болзоо (лёгкость, удобство): – Сэхыень хэлэхэдэ, профессор, бэлыень хаража ороо һэм (С. Цырендоржиев); бэлые бэдэрхэ (гү, али хараха), бэедээ бэлые бодохо зохид байдал бэдэрхэ (думать об удобствах для себя, искать лёгкой жизни): Амараа хаража амитаниие зобоохо, бэлые хаража, бэеэ зобоохо (Оньһ. ү.); бэлэн дээрэ байха (гү, али ябаха) ажа амидарха мүнгэ зѳѳри тухай һанаагаа зобонгүй байха (жить на всем готовом): Хуу бэлэн дээрэ ябажа, хубалзын hаналтай болоо (В. Сыренов); 3. наречи 1) түхеэрээтэй, һэргылэнги, һэргэг (наготове): Томас бүришье этигэхэеэ болишоод, халтад лэ гэбэл, буудажа унагаахаар бэлэн эогсоно (Д. Батожабай); 2) бэрхэшээлгүйгѳѳр, барагтайгаар, хүнгэнѳѳр (легко, просто, без труда): Тиигэгты, тиигэгты, битнай таанадта бэлэн сохюулхагүйб (С. Ангабаев); 4. хэлэгшын үүргээр хэрэгл. 1) бэлдээтэй, түхеэрээтэй (готов, готово): Ганзар сээжэ соогоо халижа байһан оёоргүй гүнзэгы баярые хэндэшье һаань, дэлгэн хѳѳрэхѳѳр бэлэн (З. Гомбожабай); 2) хүнгэн, хүшэр бэшэ, бэрхэшээлгүй (легко, просто): Теэд тэдэниие барихань тиимэш бэлэн бэшэ, оройдоо миил хамар дороһоош зугадажа арилдаг (Д. Эрдынеев).