БАЙДАЛ

юум. н. 1) ямар нэгэн юумэнэй тус сагта байгаа болзоо, оршон тойрон (состояние, положение, ситуация): Эдэ хоёрнай уулзахадаа, урданайхидаал адляар колхоз соохи байдалһаа захалаад лэ, улас хоорондын байдал хүрэтэр ярилдабагүй (Ц.-Ж. Жимбиев); орон гүрэнэй байдал гүрэн түрын зон амитанай амидарха боломжо, оршом (государственное положение): …хойно урдаһаа дуулдажа байдаг орон гүрэнэй байдал тухай юрэдѳѳ һонирходоггүй болобошье (Х. Намсараев); агаар уһанай байдал агаарай болон уһа нуурнуудай ариг сэбэр, элдэб хорото бодосуудай тэнсүүри г.м. (экологическая ситуация); бодото байдал гүн ух. хүнэй мэдэрхэ эрхэтэдээрээ ойлгон абаха дэлхэй (бытие): Уран зохёолнууд үнэн бодото байдал тухай мэдэсэ эли тодо образуудаар үгэнэ (С. Содномов); аюулгүй байдал аюул тодхор ушаруулхагүй оршон (безопасность): Би арадай дайсадые усадхажа, гүрэн түрынгѳѳ аюулгүй байдалай түлѳѳ оролдоһон хүнби (Б. Шойдоков); эрхэ байдал эрхэ нүхэсэл, тохироо (условия, ситуация): Үнэн сэхэ, зүб замаар яба ябаһаар байтар сагай эрхэ байдал дээрэһээ элдэб ушарнууд тохёолдожошье болодог шуу (Х. Намсараев); бэеэ даанги байдал ѳѳртѳѳ хабаатай асуудалнуудые гадаадын оролтогүйгѳѳр шиидхэжэ шадаха байлга (самостоятельность, суверенность): – Ямар нэгэн ехэ гүрэнтэй эб найрамдалай хэлсээ хэжэ, манай Түбэд гүрэн бэеэ даанги байдал олохо ёһотой! (Д. Батожабай); (үгытэй) ядуу байдал тулюур, муу, дуталтай байлга (бедность): Үгытэй ядуу байдалайнь гуринха муухай жабар тархи соогуурнь айхабтар хүсэтэйгѳѳр мушхаржа… (М. Осодоев); 2) хүнэй ажабайдалай, гэр байрын байлга, боломжо (условия жизни, жизнь, быт): Байдал гээшэ орёохон, Байдаг юм даа элдэб зүйл, Наран толороод байтараа Үүлэн буужа магадгүй (Д. Жалсараев); Мүнѳѳнэй залуушуул ажал дээрээ тухашараад, гэр доторой байдалда анхаралаашье хандуулхагүй (М. Осодоев); шэнэ байдал шэнэ амидарал (новая жизнь): Иимэ һайхан тала дайдада гушаад жэлэй саада тээ гурбан голой буряадууд гулидажа, үхэр малаа хамталан, шэнэ байдал зохёобо (Ц.-Ж. Жимбиев); ○ байра, оршон, ушар, эрхэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.