БАГА

1. тэмд. н. 1) хэмжүүрээрээ ехэ бэшэ, томо бэшэ, бишыхан, жаахан, баахан (малый, небольшой): Һаянай Дагбын ажаглахада, Аюур эдеэ хоол хэхэдээ ѳѳрѳѳ бага хубииень эдижэ, Дагбада ехэнхииень орхидог болобо (Ц. Шагжин); бага үдэ үдэрэй 10-11 саг (малый полдень): Бага үдэ болоодүйхэн байхада, уурал манан һиирэн дэгдэжэ, ямар нэгэ хүшэгэ нээгдэһэн шэнги болобо (Ц.-Ж. Жимбиев); бага амата 5,6 мм түхэреэнтэй һомоор буудадаг, ута сэмгэтэй хүнгэн буу, хэрмэ агнахада ехэнхидээ хэрэглэгдэдэг (малокалиберная винтовка); бага балшар наһан түрэхэһѳѳ 6-7 наһа хүрэтэр (детство): Эдэнэр бага балшар наһанһаа нүхэсэһэн хоёр юм (С. Цырендоржиев); бага үхибүүд жаахан үрэ бэенүүд (дети малые): – Тэхэтэн гэхэһээ, Тэхын һамган, барһан, бага үхибүүдээрээ энэ шуурга яажа үнгэргэгшэ ааб (Б. Санжин, Б. Дандарон); бага мал а) залуу мал (молодняк); б) жэжэ мал (мелкий скот); бага юумэн ѳѳдэгүй юумэн, бирагүй юумэн, ехэ бэшэ юумэн (нечто незначительное, мелочь): Ѳѳрынгѳѳ заадаг зүйлые ойлгуулхадаа шадамар, бага юумэнэй түлѳѳ зэмэрхэдэггүй, үхибүүдые хоболдоггүй (Ч. Цыдендамбаев); бага бэшэ ехэ (немалый, большой): Олон үдэр соо оролдолго хэшээлээ гаргаһанай эсэстэ Доржо бага бэшэ амжалтануудые туйлаба (Ч. Цыдендамбаев); Бага Ази Ази түбиин эгээн баруун зүгтэхи хада арал (Малая Азия); бага болохо жаахан болохо, хорохо (уменьшаться, сокращаться): Заанай гэдэһэн соо шатажа байһан санзай дууһажа, һубаг утаанай бааяхань бага болобо (Д. Батожабай); бага болгохо жаахан болгохо, хороохо, доошолуулха (уменьшать, снижать): Бидэнэр үхибүүдтэ баабай эжынгээ хэдэн арбаад жэл үмдэжэ хуушарһан хубсаһа танажа, бага болгоод, үмдүүлдэг һэн (Ц. Шагжин); 2) одхон, дороһоо нэгэдэхи (младший): Цыремпил гээшэшни Ута-Дугарай бага хүбүүн байгаа (В. Гармаев); ехэ багагүй наһаар илгарангүй, ехэшүүлшье, үхибүүдшье, хуу булта, бултаараа (дети всех возрастов); бага хатан (гү, али һамган) олон һамгатай хүнэй тон бага һамганнинь (младшая жена): Урда сагта олон һамгатай баян хүн ехэнхидээ бага хатандаа байдаг байгаа гэжэ хэлсэдэг; Тиихэ зуураа үдэшэжэ ябаһан арбаад хасагуудые гэнэдхээжэ алаад, ѳѳрынгѳѳ бага һамга, хүн зоноо орхёод, дүтынгѳѳ хэдэн хүнүүдтэй урагшаа тэрьелээ бшуу (Б. Санжин, Б. Дандарон); 3) дунда мэргэжэлтэй, доодо зиндаатай (младший по званию, должности, служебному положению): Бага лейтенантын хажуугаар хоёр заахан үхибүүдые хүтэлһэн хүгшэн гараба (Ж. Тумунов); бага эмшэн хууш., яряан. эмнэлгын дунда һургуули түгэсэһэн, түргэн гү, али гар үзүүрэй туһаламжа хүргэхэ мэргэжэлтэн, фельшэр (фельдшер, младший медицинский работник): Ковид-19 үбшэнэй һүжэрһэн энэ сагта аргалалгын газарта бага эмшэд тон хэрэгтэй; 2. юум. н. 1) нарай үхибүүн (маленький ребёнок, младенец): Вера Глебовнае багатай болохонь гэжэ зүб дуулана гүб? (С. Цырендоржиев); Найман багын эхэ болооройш!; 2) одхон үхибүүн, дороһоо нэгэдэхи үхибүүн (младший ребёнок): Багамнай мүнѳѳ жэлдэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида оробо; 3) үхибүүн наһан, балшар наһан, бага наһан (детство): Балжидай багадань хүбүүд гасаалхаяа айдаг һэн (Ц.-Д. Хамаев); багадаа балшар наһандаа (в детстве): Багадаа али оло дахин хэрэлдэхэшье, бэе бэеэ элдэбээр нэрлэлсэхэшье, хаа-яа маажалдахашье ушар тохёолдодог һэн бэзэ (С. Цырендоржиев); (хара) багаһаа балшар наһанһаа (с раннего детства): Ажабайдалые багаһаа мэдэжэ, даруу номгохон, урихан болошоо гү гэжэ ѳѳртѳѳ мэдэрһэн байгааб (Ц.-Д. Хамаев); Хара багаһаа ой тайгаар зайжа, эрдэм һургуулишье олоогүй (С. Цырендоржиев); 3. наречи ехэ бэшэ, хомор (мало, немного): Архи хорзошье бага байгаа – Бабуев Дондог болон гурба-дүрбэн хүйхэрнүүд һогтуу ябаа һэн (Ц.-Ж. Жимбиев); 2) халта, шүүд, зааха (немного, слегка, несколько): Намжал бага зүрхѳѳ даража, хүнэй харасаһаа зайлаха һанаатай, таатай һуури бэдэржэ хараашалба (К. Цыденов); бага сага, бага зэргэ, нэгэ бага халта, шүүд; хаа-яа (немного, слегка, несколько; изредка): Тэрэ гэртээ ерэһэн хойноо эжыдээ Ринчинэй илалта тухай бага-сага нэмэжэ байжа хѳѳрэбэ (С. Цырендоржиев); Уурлаһандаа бэень хүнгэдэн, бага-сага дохолод гэбэшье, айхабтар түргѳѳр гэшхэлжэ, намай аймагай комитедтэ орожо ерэбэ (Ц. Дон); Нэгэ бага һаруул байгаа һаань, бултанай нюдэн дээрэ аймхайгаа харуулжа, һэжэгтэ орохо байгааб гэжэ тэрэ бэеэ зэмэлнэ (Д. Батожабай); бага багаар (гү, али багахан, багаханаар) заа-заагаар, халта, аалихан, байн байн (понемногу): Мүнѳѳ энэ түсэбѳѳ баталаад, бага багаар бэелүүлжэ эхилхэмнай шухала (Д. Эрдынеев); Огторгойдо үүлэнэй үгы бииньшье гүйсэд ойлгогдохоор бэшэ, гэбэшье саһан бага багахан бургана (Ц. Дон); Иигээд лэ саашадаа бага багаханаар эдэгэжэ эхилхэнь гэжэ баярлаа һэн (Ц. Шагжин); бага бага һалхилха һэбшээлхэ (слегка дуть): Удабашьегүй, аадар нам боложо, бага бага һалхилан, удаан болонгүй арилжа, эндэ тэндэ үүлэнэй соорхойгоор хүхэ тэнгэри харагдажа, мүшэд яларжа эхилээ һэн (Х. Намсараев).