БҮТЭН

тэмд. н. 1) бүхэли, барандаа, бүрин, дүүрэн, оһолдо дайрагдаагүй (весь, полный, целый): – Хонидынь хуу уһанда орожо үхѳѳ юм гү, али зариманиинь бүтэн юм гү? (Б. Мунгонов); бүтэн бүрин (гү, али бүлеэн) амиды мэндэ (жив-здоров): Теэд лэ энэ басаганайнгаа элүүр энхэ, бүтэн бүрин байхые хүсѳѳл һаа, манда сэхыень хэлэжэ үгэ (Ц. Шагжин); Шуургалһан далай дээгүүр тамаруулжа, зүн дагаан сошормог һүниие эрьедэ үнгэргэжэ, айжа мэгдэжэ ябаад, бүтэн бүлеэн хүрэжэ ерэбэбди (Б. Мунгонов); бүтэн дээрээ һайн дээрээ (подобру-поздорову): – Бүтэн дээрээ буу зэбсэгээ һайн дураараа тушааха гүт? (Х. Намсараев); бүтэн һара а) тэргэд, дүүрэн һара (полная луна); б) бүхэли һара, hарын туршада (целый месяц, в течение месяца): Отара дээрээ бүтэн һара ажаллаха арга болодоггүй гэхэдэ алдуу болохогүй (Б. Мунгонов); бүтэн басаган хурисал үзѳѳгүй басаган (девственница); хүй бүтэн эхэнэр үхибүүдынь бултадаа элүүр мэндэ үндыhэн эхэнэр (женщина, у которой все дети живы и здоровы): Урдань буряадууд үхибүүнэйнгээ хүйень хүй бүтэн эхэнэрээр хүндүүлдэг байгаа юм; бүтэн ухаатай шэнэх., аман зох. сэсэн, мэргэн (мудрый): Иигээд лэ бүтэн ухаатай ноён эдэ хоёрто хэды жэл эдихэ хони, мал, эд, хүрэнгэ хогшолhоо үгѳѳд, холо газар ябагты саашаа гээд, хѳѳжэрхибэ (Арадай онтохонһоо); 2) эбдэрээгүй, гэмгүй (исправный, без поломки): Соколов мэдээтэй мэдээгүй юумэ гүйжэ гараһаар лэ, амбаарайнгаа үүдэндэ ошоод, суургынь бүтэн байхада, зааха һэгээ оробо (Б. Санжин, Б. Дандарон); ○ амиды, бүрин гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.