БҮХЫ

бүхэ түл. ү. бүгэдэ, булта, баран, хуу (весь, всё, все): Шанха оройдо гэнтэ юуншьеб үхэр буугай дуунһаа үшѳѳ шангаар тэһэрээд, бүхы дайда доһолшобо хэбэртэй (В. Гармаев); Зарим үбэлэй үедэ айл бүхэмнай дууһан хорёо соогоо үбһэтэй байдаг, харин колхозоймнай мал адууһан хоолоор дуталдадаг (Ц.-Ж. Жимбиев); бүхы хүсѳѳ зангидаха бии үгы шадалаа гаргаха (напрягать все свои силы): Дугар бүхы хүсѳѳ зангидан тэниишэбэ (Б. Шойдоков); бүхы хүсэеэ хаяха арга боломжоёо хэрэглэхэ (прикладывать все усилия): Мяхалиг үүлтэрэй мал үсхэбэрилхэ гээшэ гол зорилгомнай, энэ һалбарида бүхы хүсэеэ хаяха хүсэлэнтэйбди (С. Цырендоржиев); бүхы шадалаараа аһан шадалаараа, бии үгы хүсэ шадалаа зангидан (изо всех сил): Бултадаа шулуунда агсан аһажа, бүхы шадалаараа түлхеэд үзэбэ (Б. Мунгонов); бүхы наһаараа байһан наһан соогоо (всю жизнь): Бүхы наһаараа ажал хэжэ ябаһан хүндэ гэнтэ ажалгүй болошоходонь ямар хашартай байгаа гээшэб! (Б. Мунгонов); бүхы дээрээ хамта дээрээ, юрэнхыдѳѳ (всего, итого, в целом): Бүхы дээрээ арба гаран жэл соо тус ном бэшээ хүм (Ц. Галанов); – Харин теэд бригадамнай бүхы дээрээ түсэбѳѳ дүүргэжэ, түрүү зэргэдэ гараа ха юм (Ц.-Ж. Жимбиев); бүхэроссиин бүгэдэ Россиин (всероссийский); бүхэарадай бүгэдэ арадай, бүхы арадай (всенародный): бүхэарадай һайндэр.