БҮХЭЛИ

тэмд. н. бүтэн, бүрин, дүүрэн (целый, полный, весь): Харин үсэгэлдэр Улаан Гангын алаабхиһаа хорин шэл архи, бүхэли мэшээг талхан хулуугдаа (С. Цырендоржиев); бүхэли мяхан а) малай һалгагдаагүй мяхан, дүрбэн хүл: хоёр ха, хоёр гуя (целая, неразделанная туша мяса); б) томо томо хэсэгүүдээр шанагдаһан мяхан (сваренное кусками мясо): Гэдэһэн һайсахан үлдэгдэһэн тула бүхэли мяха түглытэрѳѳ гүбшэжэ, һула шүлэ сэрдытэрээ һорогдобо (Ц.-Д. Хамаев); бүхэли үдэртѳѳ (гү, али үдэр соо) бүтэн үдэр соо, үдэрѳѳрѳѳ (весь день): Бүтүү гэр соо бүхэли үдэртѳѳ үнжэхэдѳѳ, үбшэн хүнһѳѳ байха, элүүршье хүн муудаха гээшэ (Ц.-Ж. Жимбиев); Заримдаа бүхэли үдэр соо гэр тухайгаа тэрэ мартажархина (Ч. Цыдендамбаев); бүхэли һүниндѳѳ һүниие һэтэ, һүнёорѳѳ (всю ночь, ночь напролёт): Би бүхэли һүниндѳѳ нюдѳѳ анингүйгѳѳр олон юумэ бодожо хэбтээд, үүрэй сайхын урда халта дурд гэжэ, үглѳѳнэй улаан наранаар бодобоб (Д. Доржиева); бүхэли һара соо бүтэн һара, һарын туршада (целый месяц, весь месяц): Бүхэли һара соо хуурайгаар хуйлан үлеэһэн һалхин гэнтэ зүг шэгээ һэлгээд, бѳѳн хара үүлэнүүдые зүүн тээһээ туужа асарба (В. Гармаев); бүхэли жэл соо жэлэй туршада (целый год): Бүхэли жэл соо үглѳѳ бүхэндэ эгээ һайхан үгэеэ нюдэнэй галаар, һанаанай хүсѳѳр, бодолоороо бэе бэедээ дамжуулдаг байгаа (З. Гомбожабай); бүхэли наһаараа (гү, али наһандаа) наһан соогоо (всю жизнь): Бүхэли наһаараа үнэн сэхээр ябажа, юумын урда ороогүй Наваан-Чингиз бар хүсѳѳр ами наһаяа байгуулхагүйш гэжэ шэбшэдэг болоо (Д. Батожабай); Хүнүүд бүхэли наһандаа яажа хүдэлнэб гэжэ ойлгожо абахаш (Ц.-Д. Хамаев); бүхэли тоо тоо б. 1, 2, 10, 100 г.м. бутархай бэшэ тоо (одна целая); нэгэ бүхэли арбанай таба тоо б. 1,5, нэгэ ба хахад (полтора).