БҮДҮҮН

1. тэмд. н. 1) хажуу тээшээ ехэ хэмжүүртэй, үргэн, томо (толстый, грубый): Тэбэридэ багташагүй бүдүүн модод зартагай болотороо сохюуланхай (Ж. Тумунов); бүдүүн гэзэгэ үдхэн үһэ гүрэһэн гэзэгэ (толстая коса): Тэрэ залуу ябахадаа хүн бүхэндэ hайхашаагдадаг бүдүүн хара гэзэгэтэйгшэ бэлэй (Г.-Д. Дамбаев); бүдүүн хүзүүн а) шиилагар хүзүүн (толстая шея): Хүжүүнээр эрьелдэжэ, обогор бүдүүн хүзүүгээ эльбэхэдэнь, гарайнь балсан атиралдажа, нилээд шандааһатайень гэршэлхэ юм (М. Осодоев); б) хүнэриин гү, али суусариин бүлэдэ ородог һүн тэжээлтэ амитан (хорёк); бүдүүн гэдэһэн хотын нугалуурhаа доодо тээ оршодог, хажуу тээшээ үргэн болоhон, досоо таладаа нилдагар шара үнгэртэй, зосоонь эдигдэhэн хоолой шабааhан болон болбосордог нимгэн хүнды мяхан (толстая кишка): Болгоһон бүдүүн гэдэһэниинь омһон гэжэ нэрэтэй (Д. Шагдарова); бүдүүн сэмбэ шэрүүн нооһоор нэхэгдэһэн сэмбэ бүд (грубошёрстное сукно): … һарлагай нооһоор нэхэжэ хэһэн бүдүүн сэмбэ дэгэлэй сээжыень хулхайшатар үргэжэ… (Д. Батожабай); 2) тарган, маряатай (полный, тучный, упитанный): – Иимэ томо, бүдүүн, тарган хүниие би яажа бодхоохобиб даа (Ц.-Ж. Жимбиев); 3) үдхэн дуутай, доро, шанга хоолойтой (густой, басистый, низкий – о звуке): Будын зорюута хоолойгоо томоотой бүдүүн болгожо дуугардаг дээрэлхүү абяан шэхэндэнь дуулдахадал гэнэ (Ц. Шагжин); 4) боро, юрын, орёо бэшэ (грубый, простой – о пище): бүдүүн хоол; 5) баян, шадалтай (состоятельный): Энэ Гомбо-Доржын нүхэд, аймагай ноёд һайд, городһоошье ябаһан зон орожол байха. Тэдэниие бүдүүн ёһоор угтаагүйдэ аргагүй бшуу (Ц.-Ж. Жимбиев); ◊ бүдүүн хүзүүтэй баян, шадалтай (богатый, с достатком): Абашни энэ гахайн поршоонхын үгы болоходо хотогодшье гэхэгүй, бүдүүн хүзүүтэй бригадир хүн гээшэ! (Б. Пурбуев); 6) томоотой, ёһорхуу, ехэрхүү (важный, солидный): – Зай, зай, тиимэ ааб даа, хүнэй үхибүү һургаад яахамниб, – гэжэ Головкин бүдүүн янза гаргана (С. Цырендоржиев); 7) түрэхэ, ехэ гэдэһэтэй (беременная): – Тугаар шамайе бүдүүн юм гү гэжэ харахадал гээ һэнби… – гэжэ зээ абгайнь хүхишэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); 8) наһаа хүсэһэн, үхибүүн наһанһаа үнгэрһэн (совершеннолетний): Тиигэхэ бүринь Намжалшье халажа, миин, наагуур бэшэ, харин бүдүүн хүнѳѳр мэтэ үнэнхэ зүрхэнһѳѳ тэрээнтэй тоосолдохо дуратай болонхой (К. Цыденов); ○ баян гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. юум. н. юумэнэй нарин бүдүүнэй хэмжүүр (толщина, поперечник): Бүдүүниинь хурганай шэнээн гэхээр мүнгэн үлгүүр абаба.