АСА I

1. юум. н. 1) хэдэн ута шүдэтэй, ута эшэтэй хүдѳѳ ажахыда хэрэглэгдэдэг, үбһэ асалдаг зэмсэг (вилы): Соможо байһан һүритэй үбһэнэй хажууда хүрэжэ ерэхэдэнь, забһарлан тамхилжа һууһан хүбүүд хүрэ хүрэһѳѳр тэрээндэ аса барюулаадхиба (З. Гомбожабай); Аса баряа хадаа ажалла, хүрзэ баряа хадаа хүдэлэ (Оньһ. ү.); аса үбһэн асалагдаһан үбһэн (сено на вилах): …хэдэ хэдэн аса үбһэ түргэ түргэн хаяжа… (Х. Намсараев); 2) юумэнэй хоёр тээшээ гараһан һалаа (развилина); 2. тэмд. н. хоёр тээшээ гараһан һалаатай, асада адли (раздвоенный, развилистый, вилообразный); аса туруутай хоёр хубиһаа бүридэһэн туруутай (парнокопытный): Аса туруутай ямаан һүрэг эрэ эмэгүй һахалтай байдаг (Х. Намсараев); аса туруутан хоёр һалаа туруутан (парнокопытные): Хоёр һалаа туруутан тухай ехэ һонин ном уншааб; аса харгы һалаатаһан харгы (развилина дороги): Энээнһээ хойшо тэдэнэр аса харгыгаар хоёр тээшээ һалан ошохонь (Б. Мунгонов); аса һалаа түмэр харгын һалаатаһан рельснүүд (железнодорожная стрелка): Түмэр харгын аса һалаанууд дээгүүр түлхигдэшэһэн улаануудшье, ногоонуудшье, хүхэнүүдшье, хүринүүдшье вагонууд хэдэн дабхараараа үлхэлдэн байхань харагдана (Х. Намсараев); аса нюдэн мэдэгдэнгүй хоёр тээшээ харадаг, хёрхо нюдэн (наблюдательный взгляд): Батымнай баабай нюдѳѳрѳѳшье хараһан байха. Аса нюдэтэй (Б. Мунгонов); аса шэхэн юрын хүнэй дуулахагүй абяа дууладаг шэхэн (чуткий слух): Аса шэхэтэй хүн гүб, али бэшэ гү? Юрэдѳѳл, үнгэрѳѳшэ намар абяаень дуулаалби даа… (Б. Мунгонов); аса хэлэтэй хүн а) урид хэлсэһэн аргаараа дуугардаг хүн (человек, пользующийся условным языком); б) далда удхатайгаар хоёр янзаар ойлголсохоор хэлэдэг хүн (человек, любящий говорить двусмысленности); в) худалша (лгун): …нэгэ аса хэлэтэй хүнэй гарһаа танда ороһон шара үнгэтэй эд танай гэртэ хадагалагдажа байна (Х. Намсараев); ◊ аса модо хаха татаха хэрэлдэхэ (ссориться): …талхые бидэ олообди гээд, хоорондоо аса модо таталдадаг болошообди (Х. Намсараев).